Iqtisodiy bilim asoslari 8

39
38
39
ishlab chiqarish kerak.
O‘zaro bir-biriga bog‘liq bozor narxlari markaziy rejalashtirishsiz yoki xususiy ishlab 
chiqaruvchilar va xaridorlarning qarorlarini bevosita nazorat qilmay turib son-sanoqsiz tovarlar 
hamda xizmatlarni istalgan paytda, istalgan miqdorda ishlab chiqarish va yetkazib berishini anglash 
juda muhimdir. Bu hodisa narxlar bozor tizimida uch asosiy vazifani bajarishi bois sodir bo‘ladi: 1) 
axborot berish vazifasi; 2) rag‘batlantirish vazifasi; 3) taq-simlash vazifasi.
NARXLARNING AXBOROT BERISH VAZIFASI
Narxlar va ular orasidagi nisbatlar bozor tizimidagi iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar 
hamda resurs egalarini nimani, qancha miqdorda sotib olish kerakligi haqida qaror 
qabul qilish uchun zarur asosiy ma’lumot bilan ta’minlaydi. Narxlarning axborot berish 
vazifasining ahamiyatini to‘la tushunib olish uchun quyidagi holatlarni tasavvur qiling: 
Supermarketda xarid qilyapsiz. Peshtaxtalardagi buyumlarning birortasining ham narxi 
ko‘rsatilmagan. Yoki ikkita yumushdan birini ularga to‘lanadigan ish haqini bilmay turib 
tanlashni faraz qiling. Yoki bo‘yoqchilar ishi uchun qancha so‘rashi, bo‘yoq, mo‘yqalam 
va boshqa materiallarning narxlari to‘g‘risida hech qanday ma’lumotga ega bo‘lmay turib, 
bo‘yoqchi yollash yoki bu ishni o‘zingiz bajara olishingiz to‘g‘risida qaror qabul qilishga 
intilayotganingizni tasavvur qiling. 
Bu holatlarning har birida narx haqida ma’lumotga ega bo‘lmay turib, qaror qabul 
qilish juda qiyin bo‘ladi.
1. Yuqorida keltirilgan basketbol to‘pi, smartfon, planshet, velosiped, kitob va qora quti 
ichidagi sizga noma’lum bo‘lgan tovarga sotuvchi sifatida narx belgilang.
2. Yuqorida keltirilgan tovarlarga xaridor sifatida narx belgilang.
3. Narx belgilayotgan paytingizda nimalarga e’tibor berdingiz?
4. Qora quti ichidagi tovarga narx belgilash uchun sizga qanday ma’lumotlar kerak bo‘ladi?
5. Do‘konda biror tovarning ayni paytdagi narxini surishtiring va bu tovar nima sababdan 
bunday narxda sotilayotganini izohlashga urinib ko‘ring.
BOZOR NARXLARI
O‘tgan mavzuda ta'kidlanganidek, bozor xaridorlar va sotuvchilar o‘rtasidagi tovarlar 
hamda xizmatlarni ayirboshlash jarayonida yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlardir. 
Narx esa xaridorlar ma’lum bir tovar yoki xizmatning bir birligi uchun to‘laydigan pul 
miqdoridir. Masalan, bir kilogramm sariyog‘ uchun 9 000 so‘m, bir qadoq choy uchun 
1500 so‘m, bir dona velosiped uchun 120 000 so‘m va hokazo. Narxlar har doim bir-biri 
bilan taqqoslanadi. Turli mahsulotlarning narxlarini o‘zaro taqqoslash orqali iste’molchilar 
ularni xarid qilishadi. Turli resurslarning narxlarini taqqoslash orqali firmalar ma’lum 
tovarlar va xizmatlarni sotib oladilar. Turli bozorlardagi narxlarni o‘zaro taqqoslab, 
sotuvchilar tovarlarining narxlarini aniqlash imkoniga ega bo‘ladilar. Shu tariqa, narxlar 
o‘zaro taqqoslanishi orqali iqtisodiyotning: Qanday tovar va xizmatlar ishlab chiqarish 
kerak? Qanday qilib ishlab chiqarish kerak? Kim uchun ishlab chiqarish kerak? kabi uch