«iqtisod-moliya»

Korxona personali
Korxona personali — yuridik shaxs hisoblangan korxona ma’muriyati (ish beruvchi) bilan ishga yollangan xodimlar o‘rtasidagi mehnat munosabatlarini shartnoma asosida muvofiqlashtirib turadigan jismoniy shaxslardir.
Bunday mehnat munosabatlarida xodimlar korxona egalari (mulkdorlari) yoki korxona mulkiga sherik bo‘lishlari ham

58

mumkin. Ular bu holda korxona foydasidan o‘z ulush (dividend) lariga ega bo‘libgina qolmasdan, korxonadagi shaxsiy mehnat faoliyati uchun tegishli ish haqi ham oladilar.
Shaxsiy mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchilar hamda oilaviy korxonalarda mashg‘ul bo‘lganlar yuridik shaxs sifatida ro‘yxatga olingan bo‘lsalarda, yollanib ishlayotgan personal tarkibiga kiritilmaydi. Chunki, ular o‘z mehnatlari uchun soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar amalga oshirilgandan so‘ng ixtiyorlarida qoladigan daromadlari hisobidan haq oladilar.
Korxona personali shaxsiy tarkibiga unda band bo‘lgan barcha xodimlar: yollanib ishlayotgan ishchilar, mutaxassislar, rahbarlar ham, ishlayotgan mulk egalari xam kiradi.

Zamonaviy korxona tarkibi quyidagichadir:

— mulkdorlar (aksiyadorlar);
— boshqaruvchilar (menejerlar);

— korxona personali (jismoniy shaxslar).

Mulkdorlar (aksiyadorlar) — bir kishi yoki aksiyalarning tegishli qismiga ega guruh bo‘lishi mumkin. Ularning asosiy maqsadi foyda (dividend) olishdan iborat. Mulkdorlar korxonani o‘zi mustaqil boshqarishi yoki boshqarish huquqini yollagan boshqaruvchi (menejer)ga berishi mumkin.
Boshqaruvchilar (menejerlar) — ular kompaniya, uning tarkibiy bo‘linmasiga rahbarlik qiladilar. Boshqaruvchi (menejer) ning maqomi unga mulkdor tomonidan berilgan maqomga bog‘liqdir.
Menejerlar yuqori, o‘rta va quyi bo‘g‘in rahbar toifalariga bo‘linadi.
Yuqori bo‘g‘in boshqaruvchisi (Tor management) — bu toifa rahbarlariga kompaniya va firmalar prezidentlari, boshqa ijrochi direktorlar, ularning o‘rinbosarlari, boshqaruv organlari a’zolari kiradi.
O‘rta bo‘g‘in rahbarlari — (Middle management) korxona mustaqil boshqarma va bo‘limlari rahbarlari hisobdanadi.

59

Quyi bo‘g‘in rahbarlari (Loves management) — guruhlar, brigada boshliqlari, ustalardan iboratdir.
Korxona personali (jismoniy shaxslar) — o‘z navbatida, ishchilar, muhandis-texnik xodimlar va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarga bo‘linadi.
Ishchilar malakali, yarim malakali, malakasiz ishchilarga bo‘linadi.
Korxona personali texnologik jarayondagi ishtirokiga muvofiq:

— asosiy (ishlab chiqarish bilan band bo‘lgan) ishchilar;

— yordamchi (bevosita ishlab chiqarishda band bo‘lmagan)
ishchilarga bo‘linadi. Korxona personali mehnat faoliyati muddatiga binoan doimiy, vaqtincha, mavsumiy xodimlarga ajratiladi.
Personal tarkibida xodimlarning ijtimoiy turlari mavjuddir.

1.