Ionlashuvchi nurlanishlar manbalari va

IONLASHUVCHI NURLANISHLAR VA ELEKTROMAGNIT

MAYDONLARI TA’SIRIDAN MUHOFAZALANISH

IONLASHUVCHI NURLANISHLAR MANBALARI VA

ULARNING

INSON ORGANIZMIGA TA’SIRI

REJA:

1. Ionlashgan nurlanishlar

2. Radiaktiv nurlanish va ularning xossalari

3. Nurlanish normalari

4. Lazer nurlanishlaridan saqlanish

5. Radiaktiv nurlanishlarga qarshi kurash chora-tadbirlari

Radiatsion, magnit va elektromagnit usullari  Materiallarning fizik-mexanik xossalarini va qurilish konstruksiyalarining nuqson

(defekt)larini aniqlashda radiatsion usullardan ham foydalaniladi. Bular orasida

rentgen usuli, elektron tezlatkichlаrning tormozli nurlanish usuli va γ — usullar

amaliyotda eng ko'p tarqalgan usullardan hisoblanadi. Ushbu usullar o'zaro

o'xshash masalalarni yechishda qo'llaniladi. Pozitronlardan foydalanishga asoslangan

radiografiya usuli va issiqlik neytronlari orqali yorituv usullari istiqbolli usullar sanaladi.

Neytronlar yordamida materialning namligi, pozitronlar orqali esa materialdagi

charchash kuchlanishlarini aniqlash mumkin.

Rentgen, elektron tezlatkichlarning tormoz nurlanishi va γ — nurlanishlar o'z tabiatiga

ko'ra, vakuumda yorug’lik tezligida tarqaladigan

yuqori chastotali elektromagnit to'lqinlaridir. 0,5 dan 1000 keV gacha bo'lgan

diapazonda ishlaydigan rentgen apparatlari bularning manbai vazifasini o'taydi.

Qatlamning yoritish chegarasi: metall uchun — 100, beton uchun- 350,

plastmassa uchun — 500 mm ni tashkil etadi. Yuqori energiyali tormozli ionlashgan nurlanish uchun 35 MeV gacha bo'lgan diapazonda elektron  tezlatkichlari manba vazifasini o'taydi. Ularning yordamida po'latni — 450, betonni-2000 mm

gacha bo'lgan qalinlikda yoritish mumkin. γ —

nurlanishlarning manbalari radioaktiv izotoplar bo'ladi. Bunda yoritiladigan

qatlam metall uchun — 100, beton uchun — 300, plastmassa uchun — 500

mm gacha bo'lgan qalinlikda bo'lishi mumkin.

Radioaktiv moddalarni qo'llash hamda ionlashgan nurlanish bilan bog'liq bo’lgan

ishlar tegishli me'yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Barcha ishlar qat’iy yo'riqnomalar

asosida bajariladi. Sanitar qoidalariga binoan yoshi 18 ga to'lmaganlar nurlanish bilan

bog’liq bo'lgan ishlarga qo'yilmaydi. Radioaktiv moddalar bilan ishlaydigan xodimlar

muntazam ravishda tibbiy ko'rikdan o'tkazib turiladi; mehnatni tashkil etishning xavfsiz

usullari, hamda vositalari va shaxsiy gigiyena qoidalari bo'yicha imtihon qilinadi. Vaqti-vaqti

bilan radiometrik nazorat amalga oshiriladi.

Nazorat-tekshiruvning magnitoviy usullari nuqson (defekt)lar ustida magnit maydonining

sochilish qonuniyatini o'rganishga hamda sinalayotgan buyumning magnitli xossalarini

aniqlashga asoslanadi. Magnitli usullarning, o'zi magnit kukunli, magnitografik, ferrozond,

induktsion va pandermotor deb nomlangan alohida shoxobchalarga ajraladi.

Magnit kukunli usul metalldagi yaxlitlikning buzilishi singari nuqsonlarni aniqlashda eng ko'p

tarqalgan usullardan sanaladi. Mazkur usul faqat ferromagnit materiallardan ishlangan

buyumlarni sinashda qo'llaniladi. Bu usul buyumni yemirmagan holda undagi nometall

aralashmalarni, bo'shliqlarni, yoriqlarni, payvand nuqsonlarini aniqlash imkonini beradi.

Magnit oqimi nuqsonsiz joyda o'z yo'nalishini o'zgartirmaydi. Agar magnit oqimi o'z yo’lidagi

ochiq (a) yoki (b) nuqson tufayli kuchsizlansa,

u holda magnit yo'llarining bir qismi detaldan tashqariga chiqadi. Nuqsonning ustida magnit

maydoni paydo bo'ladi .