Investitsiya loyihalarining samaradorligini baholashning asosiy tamoyillari. Investitsiya loyihalarining samaradorligi

Abdulazizov Muhammadjonning boshqaruv tamoyillari fanidan tayorlagan mustaqil ishi

Investitsiya loyihalarining samaradorligini baholashning asosiy tamoyillari. Investitsiya loyihalarining samaradorligi

Samaradorlikni baholashning bir qator usullari mavjud. Investitsiya loyihalari yagona uslubiy bazaga asoslangan va qo’llanilishi va predmet yo’nalishlari jihatidan farq qiladi. Zamonaviy Rossiya sharoitlari uchun eng mos metodologiya – investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash bo’yicha uslubiy tavsiyalar (Rossiya Federatsiyasi Iqtisodiyot vazirligi, Rossiya Moliya vazirligi, Rossiya Federatsiyasi Davlat qo’mitasi tomonidan tasdiqlangan ikkinchi nashr). Qurilish, me’morchilik va uy-joy siyosati uchun, 2006 yil 21-iyundagi VK 477-son). Quyida keltirilgan materiallar ushbu hujjatga asoslangan bo’lib, u eng uslubiy, iqtisodiy jihatdan ahamiyatli va me’yoriy jihatdan vakolatli hisoblanadi. Umumiy ta’riflar Investitsion loyihaning samaradorligi – bu loyihaning uning ishtirokchilari maqsadlari va manfaatlariga muvofiqligini aks ettiruvchi toifadir. Shu munosabat bilan, umuman loyihaning samaradorligini, shuningdek, uning har bir ishtirokchisining loyihasida ishtirok etish samaradorligini baholash zarur. Umuman loyihaning samaradorligi loyihaning potentsial ishtirokchilari uchun potentsial jozibadorligini aniqlash va moliyalashtirish manbalarini izlash maqsadida baholanadi. Bunga quyidagilar kiradi: »ijtimoiy iqtisodiy samaradorlik loyiha; »Loyihaning tijorat samaradorligi. Loyihada ishtirok etishning samaradorligi loyihaning maqsadga muvofiqligini va uning barcha ishtirokchilarining unga bo’lgan qiziqishini tekshirish maqsadida aniqlanadi va quyidagilarni o’z ichiga oladi: »korxonalar va tashkilotlarning loyihadagi ishtiroki samaradorligi; »Loyihaga sarmoya kiritish samaradorligi; »Yuqori darajadagi tuzilmalar loyihasida ishtirok etish samaradorligi, shu jumladan: mintaqaviy va milliy iqtisodiy; sanoat; »Byudjet samaradorligi. Faoliyatni baholashning asosiy printsiplari Loyihalar samaradorligini baholashning eng muhim asosiy tamoyillari qatoriga quyidagilar kiradi: »loyihani butun umri davomida ko’rib chiqish (loyihaning samaradorligini baholash investitsiya taklifini ishlab chiqishda, investitsiya texnik-iqtisodiy asosini ishlab chiqishda, ishlab chiqishda amalga oshirilishi kerak) loyihaning texnik-iqtisodiy asoslanishi va loyiha xarajatlarini boshqarish doirasida iqtisodiy monitoring shaklida loyihani amalga oshirish paytida); »Pul oqimlarini modellashtirish; »Turli xil loyihalarni (yoki loyiha variantlarini) taqqoslash shartlarining taqqoslanishi; »Pozitivlik va maksimal ta’sir printsipi; »Vaqt omilini hisobga olgan holda; »Faqat kutilayotgan xarajatlar va tushumlarni hisobga olish; »” Loyiha bilan “va” loyihasiz “holatlarni taqqoslash; »Loyihaning barcha eng muhim oqibatlarini hisobga olgan holda; »Turli xil loyiha ishtirokchilarining mavjudligini hisobga olgan holda; »Ko’p bosqichli baholash; »Loyiha samaradorligiga, aylanma mablag’larga bo’lgan ehtiyojga ta’sirini hisobga olish; Bir nechta valyutalar (ko’p valyutali) loyihasini amalga oshirishda “inflyatsiya ta’sirini hisobga olish va undan foydalanish imkoniyati”; »Buxgalteriya hisobi (miqdoriy shaklda) loyihaning amalga oshirilishidagi noaniqlik va xavfning ta’siri. Effektivlikni baholashning umumiy sxemasi Loyiha samaradorligi uch bosqichda baholanadi (12.1.1-rasm). 1. Dastlabki bosqich loyihaning ijtimoiy ahamiyatini ekspert baholashidir. Keng miqyosli, milliy iqtisodiy va global loyihalar ijtimoiy ahamiyatga ega hisoblanadi. 2. Ikkinchi bosqichda umuman loyihaning samaradorlik ko’rsatkichlari hisoblanadi. Ushbu bosqichning maqsadi – dizayn echimlarini ajralmas iqtisodiy baholash va yaratish zarur shart-sharoitlar investor topish. Mahalliy loyihalar uchun faqat ularning tijorat samaradorligi baholanadi va agar u maqbul bo’lib chiqsa, to’g’ridan-to’g’ri baholashning ikkinchi bosqichiga o’tish tavsiya etiladi. Ijtimoiy ahamiyatga ega loyihalar uchun, avvalambor, ularning ijtimoiy va iqtisodiy samaradorligi baholanadi. Agar baholash qoniqarsiz bo’lsa, bunday loyihalarni amalga oshirish tavsiya etilmaydi va davlat ko’magi talablariga javob bera olmaydi. Agar ularning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi etarli bo’lib chiqsa, ularning tijorat samaradorligi baholanadi. 3. Baholashning uchinchi bosqichi moliyalashtirish sxemasi ishlab chiqilgandan so’ng amalga oshiriladi. Ushbu bosqichda ishtirokchilar tarkibi aniqlanadi va ularning har birining loyihasida ishtirok etishning moliyaviy maqsadga muvofiqligi va samaradorligi aniqlanadi (mintaqaviy va tarmoq samaradorligi, alohida korxonalar va aksiyadorlar loyihasida ishtirok etish samaradorligi, byudjet samaradorligi, va boshqalar
Loyiha samaradorligini hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar
Fon ma’lumotining miqdori ishlashni baholashning dizayn bosqichiga bog’liq. Barcha bosqichlarda dastlabki ma’lumotlar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: »loyihaning maqsadi; »Ishlab chiqarish xususiyati, ishlatilgan texnologiya, ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) turi to’g’risida umumiy ma’lumotlar; »Loyihani boshlash va tugatish shartlari, hisob-kitob davri davomiyligi; »Iqtisodiy muhit haqida ma’lumot. Investitsiya taklifi bosqichida loyiha to’g’risidagi ma’lumotlar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: »qurilish muddati; »Investitsiyalar hajmi; »Loyihani amalga oshirish yillari bo’yicha daromad; »Loyihani amalga oshirish yillari bo’yicha ishlab chiqarish xarajatlari. Investitsiyalarni oqlash bosqichida loyiha to’g’risidagi ma’lumotlar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak (asosli hisob-kitoblar bilan): »vaqt bo’yicha va texnologik tuzilishga (qurilish-montaj ishlari, uskunalar va boshqalar) taqsimlanadigan investitsiyalar hajmi; »Vaqt va xarajatlar turlari bo’yicha taqsimlangan holda mahsulotlarni sotishdan tushumlar to’g’risida ma’lumot. Texnik-iqtisodiy asoslash bosqichida (yoki ishchi rasmlarni ishlab chiqishdan oldin investitsiyalarni asoslash) quyida keltirilgan barcha dastlabki ma’lumotlar to’liq taqdim etilishi kerak. Investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash va baholash bo’yicha uslubiy tavsiyalarga muvofiq samaradorlikni hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar quyidagi tuzilishga ega: »loyiha va uning ishtirokchilari to’g’risidagi ma’lumotlar; »Loyihaning iqtisodiy muhiti; »Loyihaning tegishli sohalarga ta’siri haqida ma’lumot; »Naqd pul oqimi investitsiya faoliyati; »Operatsion faoliyatdan kelib tushadigan pul oqimi; »Moliyalashtirish faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimi. Loyiha to’g’risida umumiy ma’lumot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: »prognoz qilinayotgan ishlab chiqarishning xususiyati, mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tarkibi; »Ishlab chiqarish joyi to’g’risida ma’lumot; »Texnologik jarayonlarning o’ziga xos xususiyatlari, iste’mol qilinadigan resurslarning tabiati, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish tizimi to’g’risida ma’lumot. Alohida ishtirokchilar uchun sarmoyalar samaradorligini baholashda ushbu ishtirokchilar tarkibi va funktsiyalari to’g’risida qo’shimcha ma’lumot zarur. Bir vaqtning o’zida loyihada bir nechta heterojen funktsiyalarni bajaradigan ishtirokchilar uchun ushbu funktsiyalarning barchasi tavsiflanishi kerak. Hisob-kitoblarning ushbu bosqichida allaqachon aniqlangan ishtirokchilar uchun ularning ishlab chiqarish salohiyati va moliyaviy holati to’g’risida ma’lumot kerak. Korxonaning ishlab chiqarish salohiyati uning ishlab chiqarish quvvati kattaligi (mahsulot turiga qarab afzalroq shaklda), asosiy texnologik uskunalar, binolar va inshootlarning tarkibi va eskirishi, xodimlarning mavjudligi va kasbiy malakaviy tarkibi bilan belgilanadi; borligi nomoddiy aktivlar(litsenziyalar, patentlar, nou-xau). Oddiy chizmalar, diagrammalar va jadvallar bilan ushbu kitobning batafsilroq taqdimotini istagan har bir kishi quyidagi havoladan foydalaning: “Loyiha menejmenti” Mazur II, Shapiro VD, Olderogge NG. Agar loyiha yangi asar yaratishni o’z ichiga olsa yuridik shaxs- aksiyadorlik jamiyati, uning aksiyadorlari va rejalashtirilgan ustav kapitalining hajmi to’g’risida dastlabki ma’lumotlar talab qilinadi. Loyihaning boshqa ishtirokchilari faqat loyihani amalga oshirishdagi funktsiyalari bilan belgilanadi. Ishtirokchilarning xarajatlari va natijalari ular o’rtasidagi munosabatlar xususiyatiga bog’liqligi sababli, ishtirokchilar haqidagi ma’lumotlar loyihani amalga oshirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmining asosiy elementlarining tavsifini o’z ichiga olishi kerak. Loyihaning iqtisodiy muhiti haqida ma’lumot: »butun inflyatsiya indeksining prognoz tahminlari va butun davr uchun ayrim mahsulotlar (xizmatlar) va resurslarga narxlarning mutloq yoki nisbiy (inflyatsiyaning umumiy indeksiga nisbatan) o’zgarishi prognozi. Loyihaning (12.2.2-jadval); »Loyihaning butun davrida valyuta kursi yoki chet el valyutasining ichki inflyatsiya indeksining o’zgarishini prognoz qilish; »Soliq tizimi to’g’risida Samaradorlikni hisoblashda loyihaning uchinchi tomon korxonalari va aholi faoliyatiga ta’sirini hisobga olish tavsiya etiladi, shu jumladan: bozor qiymati loyihani amalga oshirish tufayli fuqarolarning mol-mulki; »Ayrim tovarlar va xizmatlarning chakana narxlari darajasining pasayishi; »Loyihaning uchinchi tomon korxonalariga mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish hajmiga ta’siri; »Loyihaning aholi salomatligiga ta’siri; »Transport va kommunikatsiya sohasida loyihani amalga oshirish hisobiga aholining aloqa uchun vaqtini tejash. Ma’lumot har qanday shaklda beriladi. Loyihaning samaradorligi taxmin qilingan davrda baholanib, loyihaning boshlanishidan to tugashigacha bo’lgan vaqt oralig’ini qamrab oladi. Hisoblash davri bosqichlarga, segmentlarga bo’linadi, ular doirasida moliyaviy ko’rsatkichlarni baholash uchun foydalaniladigan ma’lumotlarni yig’ish amalga oshiriladi. Hisoblash bosqichlari t (0, 1, …) raqamlar bilan aniqlanadi. Hisoblash davridagi vaqt yillar yoki yil fraktsiyalari bilan o’lchanadi va tayanch sifatida qabul qilingan t0 = 0 sobit momentdan hisoblanadi. Turli qadamlarning uzunligi har xil bo’lishi mumkin. Loyihaning pul oqimi – bu butun hisob-kitob davri uchun aniqlangan, uni ishlab chiqaradigan loyihani amalga oshirish paytida tushumlar va to’lovlar vaqtiga bog’liqlik. Har bir qadamda pul oqimining qiymati quyidagilar bilan tavsiflanadi: »ushbu bosqichda naqd pul tushumlari miqdoriga teng tushum (yoki qiymat jihatidan natijalarga olib keladi); »Ushbu bosqichda to’lovlarga teng bo’lgan chiqish; »Balans (faol muvozanat, effekt) oqim va oqim o’rtasidagi farqga teng. Pul oqimlari f (t) odatda yakka tartibdagi faoliyatning qisman oqimlaridan iborat: »f va (t) investitsiya faoliyatidan kelib tushadigan pul oqimlari; »Fo (t) operatsion faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimi; »Ff (t) moliyaviy faoliyatdan kelib tushadigan pul oqimi. Naqd pul oqimlari har bir hisoblash bosqichida ularning kelib tushishi va chiqib ketishi ko’rsatilgan narxlarga qarab joriy, prognoz qilingan yoki pasaytirilgan narxlarda ifodalanishi mumkin. Amaldagi narxlar – bu inflyatsiyani hisobga olmasdan, loyihaga kiritilgan narxlar. Bashoratli narxlar – bu hisoblashning kelgusi bosqichlarida kutilayotgan narxlar (inflyatsiyani hisobga olgan holda). Beflat qilingan narxlar – bu inflyatsiyaning umumiy bazaviy indeksiga bo’lish yo’li bilan belgilangan vaqt oralig’idagi narx darajasiga tushiriladigan prognoz narxlari. Naqd pul oqimlari turli xil valyutalarda ifodalanishi mumkin. Uslubiy tavsiyalarga muvofiq, ular amalga oshirilgan (tushumlar va to’lovlar amalga oshirilgan) valyutalardagi pul oqimlarini hisobga olish kerak, keyin ularni yagona, yakuniy valyutaga o’tkazing va keyin ushbu valyutaga mos keladigan inflyatsiyaning asosiy indeksidan foydalanib deflyatsiya qiling. . Naqd pul oqimi bilan bir qatorda, loyihaning samaradorligini baholashda pul mablag’larining to’plangan oqimi ham qo’llaniladi (to’plangan oqim, to’plangan oqim, to’plangan qoldiq (effekt), ularning xususiyatlari yig’indisi sifatida hisoblash davrining har bir bosqichida aniqlanadi ushbu va avvalgi barcha bosqichlar uchun pul oqimining tegishli xususiyatlaridan (jami jami) … F va (t) investitsiya faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimiga, birinchi navbatda, yangi asosiy vositalarni yaratish va ishga tushirish hamda ishdan chiqqan mavjud asosiy vositalarni tugatish, almashtirish yoki qoplash xarajatlari hisob-kitob davri mobaynida taqsimlangan xarajatlar kiradi. Bunga kapitalizatsiya qilinmaydigan xarajatlar ham kiradi (masalan, qurilish jarayonida foydalanilgan er uchastkasiga soliq to’lash, tashqi infratuzilmani qurish xarajatlari va boshqalar). Bundan tashqari, investitsiya faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimi aylanma mablag’larning o’zgarishini o’z ichiga oladi (o’sish chiqib ketish deb hisoblanadi) Pul, pasayish – oqim sifatida). Chiqib ketishga depozitga kiritilgan o’z mablag’lari hamda sotib olish xarajatlari kiradi qimmatli qog’ozlar loyihani moliyalashtirishga mo’ljallangan boshqa iqtisodiy sub’ektlar. Ishdan bo’shatilgan aktivlarni tasarruf etishdan olingan daromadlar investitsiya faoliyatidan tushadigan pul tushumi sifatida hisobga olinadi. IN pul oqimlari operatsion faoliyatdan (t) mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan tegishli hisoblash bosqichida barcha daromadlar va xarajatlar hisobga olinadi va ushbu daromadlarga to’lanadigan soliqlar. Asosiy tushumlar mahsulot sotishdan olingan daromad va boshqa daromadlardir. Ishlab chiqarish hajmi jismoniy va qiymat jihatidan ko’rsatilishi kerak. Loyihada ko’zda tutilgan ishlab chiqarilgan mahsulotlarning narxlari loyihani amalga oshirilishining tegishli bozorda ushbu mahsulotlarning umumiy ta’minotiga ta’sirini hisobga olishi kerak. Mahsulotlarni sotishdan tushadigan daromadlarni aniqlash uchun dastlabki ma’lumotlar har bir mahsulot turi bo’yicha hisoblash bosqichlarida o’rnatiladi. Haqiqiy pulning tushishi va tushishida sotishdan tushadigan daromadlardan tashqari, mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog’liq bo’lmagan sotishdan tashqari operatsiyalarning daromadlari va xarajatlarini hisobga olish kerak. Bunga quyidagilar kiradi, xususan: »mulkni ijaraga berishdan tushadigan daromadlar; yoki lizing; »Depozit hisobvaraqlarini yopish va sotib olingan qimmatli qog’ozlar bo’yicha mablag’lar tushumlari; »Boshqa ishtirokchilarga berilgan kreditlarni qaytarish. Operatsion faoliyatdan chiqadigan mahsulotlar mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlash xarajatlaridan hosil bo’ladi, bu odatda ishlab chiqarish xarajatlari va soliqlardan iborat. Moliyaviy faoliyatga investitsiya loyihasidan tashqaridagi mablag’lar bilan operatsiyalar kiradi, ya’ni loyihani amalga oshirish orqali kelmaydi. Ular o’zlarining (o’zlarining) kapitali va qarz mablag’laridan iborat. Moliyalashtirish faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimlari ff (t). Oqimlarga o’z kapitali va qarz mablag’lari investitsiyalari kiradi: subsidiyalar va grantlar, qarz mablag’lari, shu jumladan korxona tomonidan o’z qarzdorlik qimmatli qog’ozlarini chiqarish orqali; chiqib ketish sifatida – korxona tomonidan chiqarilgan kreditlar va qarzdorlik qimmatli qog’ozlarini qaytarish va ularga xizmat ko’rsatish xarajatlari, shuningdek, agar kerak bo’lsa, kompaniya aktsiyalari bo’yicha dividendlar to’lash. Moliyaviy faoliyatdan kelib chiqadigan pul oqimlari asosan moliyalashtirish sxemasini ishlab chiqishda va investitsiya loyihasining samaradorligini hisoblash jarayonida shakllanadi. Shuning uchun dastlabki ma’lumotlar moliyalashtirish manbalari to’g’risidagi ma’lumotlar bilan cheklangan. Bosqichlarning taqsimlanishi bu holda indikativ bo’lishi mumkin. Rossiya va xorijiy valyutadagi to’lovlar uchun moliyaviy faoliyat bilan bog’liq naqd pul tushumlari va to’lovlar hajmini alohida belgilash tavsiya etiladi. 12.3. Loyiha samaradorligining asosiy ko’rsatkichlari Loyihaning asosiy ko’rsatkichlari diskontlash yordamida aniqlanadigan vaqt davomida moliyaviy resurslar narxini hisobga olishga asoslangan. Naqd pul oqimlarini diskontlash – bu ularning ko’p vaqtli (hisoblashning turli bosqichlarini nazarda tutadigan) qiymatlarini ma’lum bir vaqtdagi qiymatiga kamaytirish, bu pasayish nuqtasi deb ataladi va t0 bilan belgilanadi. Kasting momenti asosiy momentga to’g’ri kelmasligi mumkin. Chegirma joriy yoki pasaytirilgan narxlarda va yagona valyutada ko’rsatilgan pul oqimlariga nisbatan qo’llaniladi. Diskontlashda foydalaniladigan asosiy iqtisodiy standart bu yiliga birliklar yoki foizlar ulushida ko’rsatilgan E diskontlash stavkasi. Diskont stavkasi E har xil hisoblash bosqichlari uchun turlicha tanlanishi mumkin. Bu vaqt o’zgaruvchan xavf, vaqt o’zgaruvchan kapital tuzilishi holatlarida mos bo’lishi mumkin. Quyidagi chegirma stavkalari mavjud: “tijorat, bu baholashda ishlatiladi tijorat samaradorligi loyiha (u kapitaldan foydalanishning muqobil samaradorligini hisobga olgan holda aniqlanadi);