International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Stylianos Perdikis
Kykkos Monastery Museum, Nicosia, Cyprus; 
[e-mail]
Χρυσό βυζαντινό άγιο ποτήριο με λατινική επιγραφή από το Μουσείο Κύκκου
Από τις συλλογές του Μουσείου Κύκκου στην Κύπρο παρουσιάζεται για πρώτη φορά χρυσό 
άγιο ποτήριο. Αυτό έχει βάρος 194.39 γρ. και διαστάσεις 11,5 εκ. ύψος, 8,7 εκ. διάμετρο βάσης 
και 9 εκ. διάμετρο λεκανιδίου. Τα τοιχώματά του έχουν κυμαινόμενο πάχος 0,75-0,85 χιλιοστά.
Απαρτίζεται από τρία αρθρωτά μέλη, την κυκλική βάση, η οποία βαθμιδωτά διαμορφώνεται σε 
πολύλοβη, το ημισφαιρικό λεκανίδιο και μικρή σφαίρα (διάμ. 3,5 εκ.), η οποία παρεμβάλλεται μεταξύ 
τους. Είναι κατασκευασμένο από χρυσό 22,7 καρατίων με ελάχιστες προσμείξεις άλλων μετάλλων. 
Φέρει εγχάρακτη, έξεργη και σκαλιστή διακόσμηση. Το σφυρήλατο έλασμα κοσμείται με εγχάρακτη 
διακόσμηση στις εξωτερικές όψεις του ποτηρίου και έξεργη, φουσκωτή σκαλιστή στη σφαίρα.
Στο λεκανίδιο εικονίζεται η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού, χωρίς όμως ονομαστικούς 
τίτλους. Η Σταύρωση δίδεται μόνο με τα τρία κύρια πρόσωπα. Ενδιαφέρον εικονογραφικό στοιχείο 
αποτελούν οι γωνιόσχημες απολήξεις της οριζόντιας κεραίας του σταυρού. Η Ανάσταση εικονίζεται 
όπως την αναφέρουν τα ευαγγέλια. Οι τρεις Μαρίες προσέρχονται στον τάφο του Χριστού, 
βαστάζοντας ληκύθια με αρώματα. Απέναντί τους πάνω στον τάφο κάθεται άγγελος, ο οποίος 
τους αναγγέλλει την Ανάσταση. 
Περιμετρικά στο χείλος του ποτηρίου γράφεται η κεφαλαιογράμματη λατινική επιγραφή: 
+SUMUNT UNGUENTUM VENIUNT SIMUL AD MONUMENTUM SURREXIT VERE 
DOMINUS MINUS NOLITE TIMERE (Λαμβάνουσι το μύρον και έρχονται εις το μνημείο. Ανέστη 
αληθώς ο Κύριος. Μη φοβείσθε). Ο χαράκτης αγνοεί το αυθεντικό κείμενο και κάνει λάθη. Χωρίζει 
κακά, αλλοιώνοντας τις λέξεις.
Πυκνός ανομοιόμορφος, σχηματοποιημένος φυτικός διάκοσμος σε σιγμοειδή περιστροφή γεμίζει 
κάθετα τις δεκαπέντε συνεχόμενες ταινίες, που καλύπτουν τη βάση. Όμοιου τύπου διακοσμητικό 
στοιχείο εντοπίζεται σε εικονογραφημένα βυζαντινά χειρόγραφα (Vat. Gr.2 - 1125, Sinait. Gr.220 - 
1167, Athos, Dionysiu 589 -1201), καθώς και στην εντοίχια ζωγραφική. Όλα τα μεταλλικά σκεύη στις 
τοιχογραφίες του ναού της Παναγίας του Άρακος στην Κύπρο (1192) καλύπτονται με παρόμοιου 
τύπου διακόσμηση.Το ίδιο στο ναό του Χριστού Αντιφωνητή στην Καλογραία της Κερύνειας και 
στον ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στα Λεύκαρα (και οι δύο γύρω στα 1200). 
Η σφαίρα στο μέσο του ποτηρίου φέρει διακόσμηση από φυτικά καρδιόσχημα στοιχεία, τα 
οποία σε επιμέρους σημεία διανθίζονται με πετράδια. 
Η όλη δομή της βάσης και της σφαίρας του ποτηρίου προσομοιάζει με τη βάση θυμιατηρίου, 
που βαστάζει ιεράρχης στη σκηνή της Κοίμησης της Θεοτόκου στον ναό της Παναγίας του Άρακος 
στην Κύπρο (1192).
Ελάχιστα τέτοιου τύπου χρυσά έργα έχουν διασωθεί. Ως προς τη μορφή διατηρεί τον βυζαντινό 
χαρακτήρα, ενώ η λατινική επιγραφή και κάποια στοιχεία της διακόσμησης παραπέμπουν σε δυτικές 
επιδράσεις.

---

709
Μάλλον πρόκειται για επαρχιακό έργο, μη αποκλειομένης της δημιουργίας του στην Κύπρο, 
που κατασκευάστηκε στη βυζαντινή Ανατολή μέσα στο ευρύτερο κλίμα ώσμωσης Ανατολής – 
Δύσης την περίοδο των Σταυροφοριών. Χρονολογικά θα προτείναμε την ένταξη του στα τέλη του 
12ου με 13ο αιώνα. 
Επισταμένη μελέτη του γραφικού χαρακτήρα του κειμένου καθώς και της όλης διακοσμητικής 
δομής του έργου θα οδηγήσει σε πιο σαφή συμπεράσματα.

---