INTERNATIONAL JOURNAL OF DISCOURSE ON INNOVATION,
INTEGRATION AND EDUCATION
Web:
http://summusjournals.com/
.,
Publisher
OOO "SUMMUS"
"INTERNATIONAL CONFERENCE ON MODERN INNOVATIVE
EDUCATION, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY: PROBLEMS, ANALYSIS
AND FOREIGN EXPERIENCE”
14
Published by OOO”SUMMUS”
ar,-iz,-giz,-kiz,-qiz,-g’iz,-gaz,-sat kabi qo`shimchalarning qo`shilishi bilan yasaladi: yozdir, o`qit.Ba’zi
nisbatlardan farqli o`laroq bu nisbat shaklida fe’lga bir nechta qo`shimchalar qo`shilishi ham mumkin:
o`qit-o`qittir-o`qitkiz.
Qiyosiy tilshunoslikning aynan morfologiya bo`limining fe’l nisbatlari mavzusida yozilayotgan
ushbu maqolaning o`zbek tiliga taqqoslanayotgan ikkinchi xorijiy tili- koreys tili hisoblanadi. Ya’ni koreys
tili grammatikasida fe’l nisbatlari, ularning yasalishi, ishlatilish o`rinlari va albatta o`zbek tili bilan qiyosiy
tarzda ma’lumot berilishi rejalashtirilgan.
Koreys tilida 4 xil fe’l nisbatlari mavjud bo`lib , quyida ularni birma-bir ko`rib chiqamiz.
1.
Aniq nisbat
주동사
. Koreys tilida bu nisbatdagi fe’l harakat-holatning bajaruvchisi gapning
egasining o’zi ekanligini ifodalaydi. Ya’ni gapning egasi , gapda bajariladigan harajatning bajaruvchisi va
bu aniq gapda ko`rinib turadi. Masalan,
얼음이
녹다
- muz erimoq fe’li. Bu nisbat yasash uchun hech
qanday qo’shimcha qo`shilmaydi va ma’no orqali ajratib olinadi
2.
O`zlik nisbati
능동사
. Koreys tilida bu nisbat shaklida bajaruvchi harakatni o`z kuchi bilan
amalga oshirganligini ifodalaydi. Ya’ni ega o’zi kuchi bilan biror natijaga erishishini ko`rsatib, “o`zlik”ka
urg`u beriladi. Bu nisbat ham qo`shimchalar orqali yasalmaydi. Shunchaki ma’noga tayaniladi. Masalan,
우미드가
친구를
업다
-Umid do`stini opichdi. Aniq va o`zlik nisbatlari qo`shimchasiz bo`lganliklari
uchun ham bir-birlariga juda o`xshab ketadi va ma’nolariga tayanibgina ularni ajratib olish mumkin bo`ladi.
3.
Majhul nisbat
피동사
. Koreys tilida majhul nisbatdagi fe’l harakatning boshqa shaxs yoki
predmet tomonidan amalga oshirilganligini anglatadi. Harakat qaratilgan shaxs ega bo`lib kelib bosh
kelishikda ifodalanadi. (
은
/
는
bosh kelishik). Harakat manbayi esa (
에게
-dan, tomonidan kabi ma’nolarda
keladi) qo`shimchasi orqali yasaladi. Masalan,
아이가
개에게
물렸다
- bola kuchuk tomonidan tishlandi.
Bundan tashqari koreys tilida majhul nisbat faqatgina faqatgina noma’lum shaxs yoki predmet orqali
amalga oshirilgan harakatni ifodalabgina qolmasdan balki, hech qanday shaxs yoki narsa ishtirokisiz
amalga oshirilgan harakatni ham ifodalaydi. Masalan,
음악을
들림니다
- musiqa eshitildi. Majhul nisbat
ikki xil usul bilan yasaladi. 1. Birinchi usul oddiy usul -
당형피동
deb ataladi. Bunda fe’l asosiga
이
/
히
/
리
/
기
qo`shimchalari qo`shiladi. Fe’llarga qo`shimcha qo`shilishiga doir ma’lum bir qoidaga
tayanilmaydi. Masalan,
걸다
osmoq-
걸리다
osilmoq,
닫다
yopmoq-
닫히다
yopilmoq,
보다
ko`rmoq-
보이다
ko`rinmoq,
씻다
yuvmoq-
씻기다
yuvilmoq. Ikkinchi usul murakkab usul-
장형피동
deb nomlanadi.
Bunda fe’l yoki sifat (koreys tilida sifat ham kesim vazifasini to’laqonli bajaradi) asosiga
아
(
어
/
여
)
지다
qo`shimchasi qo`shiladi. Shuni yodda tutish kerakki, bu usul yordamida qo`shimcha
faqatgina ma’lum bir fe’llarga qo`shiladi. Masalan,
쓰다
yozmoq-
써지다
yozilmoq,
크다
katta-
커지다
katta
bo`lmoq,o`smoq.
4.
Orttirma nisbat
사동사
.Koreys tilida orttirma nisbatdagi fe’l harakatni ega sifatida kelgan
shaxs yoki predmet o’zi amalga oshirishini anglatadi. Bunda shaxs tomonidan amalga oshirilgan harakat
bevosita yoki bilvosita boshqa shaxsga ko’chadi.