Intellektual tizimlar

Mantiqiy modellar. 

Mantiqiy  modellar  predikatlarni  xisoblash  tilidan  foydalanadilar.  Birinchi 

predikatga munosabatlar nomi mos tushadi, dalillar terminiga esa ob'yektlar. Barcha  

predikatlarning  mantiqida  ishlatiluvchi  mantiqiy  fikrlar  haqiqiy  yoki  yolg‘on 

mazmunga ega.  

---

31 

 

Misol:  Djon  axborot  texnologiyalari  bo‘yicha  mutaxassis    fikrini  ko‘rib 

chiqamiz. Ushbu fikr quyidagicha tasvirlanishi mumkin: hisoblanadi (Djon, axborot 

texnologiyalari  bo‘yicha  mutaxassislik).  Keling  X-ob'yekt  (Djon),  axborot 

texnologiyalar  bo‘yicha  mutaxassis  bo‘lib  hisoblanayotgan  bo‘lsin.  Unda  quyida 

forma ishlatiladi: hisoblanadi (X, axborot texnologiyalari bo‘yicha mutaxasis). 

Smit  IBM firmasida  mutaxassis sifatida ishlaydi fikri uchta dalilli predikat 

ko‘rinishida berilishi mumkin: ishlaydi (Smit, IBM firmasi, mutaxassis).  

Mantiqiy modellar bilan ishlashda quydagi qoidalarga amal qilish zarur:  

1. 

Dalillar tartibi xar doim berilgan predmet soxasiga qabul qilingan predikatlar 

izohi  bilan  mos  holda  berilishi  kerak.  Dasturchi  dalillarning  fiksirlangan  tartibi 

haqidagi qarorni qabul qiladi va boshidan oxirigacha unga amal qiladi.  

2. 

Predikat dalillarning istalgan miqdoriga ega bo‘lishi mumkin. 

3. 

Predikatdan tashkil topgan va u bilan dalillar orqali bog‘langan alohida fikrlar, 

murakkab fikrlarga mantiqiy bog‘lamalar orqali bog‘lanishi mumkin: VA(END,  ), 

YoKI (or,  ), YO‘Q  (not,  ~), →- AGAR..., UNDA formasini  yo‘naltirish uchun 

foydalaniladigan implikatsiyalar. 

 Bir necha misollarni ko‘rib chiqamiz: 

1) 

Predikat nomi - hisoblanadi  

Hisoblanadi  (Smit, AT bo‘yicha mutaxassis) ∩ o‘qiydi (Smit, adabiyot) 

Smit AT bo‘yicha mutaxassis hisoblanadi va adabiyotni o‘qiydi.  

2) 

Predikat nomi - hisobot beradi 

Hisobot beradi (Smit, Djon)→boshqaradi (Djon, Smit) 

Agar  Smit  Djonni  oldida  hisobot  beradigan  bo‘lsa,  unda  Djon  Smitni 

boshqaradi. 

3) 

Predikat nomi - yozdi 

Yozdi (Smit, dastur) ∩ NOT ishlaydi (dastura) → to‘g‘irlash (Smit, dastur, 

oqshom) OR berib yuborish (dastur, dasturchi, keyingi kun) 

AGAR Smit dasturni yozgan bo‘lsa VA u ishlamasa, UNDA Smit dasturni 

kechqurun to‘g‘irlashiga YoKI keyingi kuni dasturchiga berib yuborishiga to‘g‘ri 

keladi.. 

Fikrlarda  dalil  sifatida  o‘zgaruvchilar  ishlatilishi  mumkin.  Bunday  holatda 

o‘zgaruvchilar bilan ishlash uchun kvantor tushunchasi kiritiladi.  

Kvantorlar 2 turda bo‘ladi:  

---

32 

 

1. 

Umumlik kvantori    

2. 

Mavjudlik  kvantori,  barcha  ayrim  sohaga  tegishli  bo‘lgan  qovusdagi 

o‘zgaruvchilar haqiqiy bo‘lishi kerakligini bildiradi. 

 oznachayet, x mazmunlardan faqat ayrimlarigina haqiqiy ekanini bildiradi.  

  va   bir-birining xossasi bo‘lishi mumkin. 

Misollar: 

1.  (AT bo‘yicha mutaxassis (X)→dasturchi(X)) 

AT bo‘yicha barcha mutaxassislar dasturchilardir. 

2.  ( AT bo‘yicha mutaxassis (X)→yaxshi dasturchilar (X)) 

AT bo‘yicha ayrim mutaxassislar - yaxshi dasturchilardir. 

3.  (xodim (X)→rahbar (Y,X)) 

Har bir xodimning rahbari bor. 

4.  (xodim (X)→rahbar (Y,X)) 

Bir shaxs borki, u hammaga rahbarlik qiladi.