Intellektual tizimlar

3. Bilimlarni olish aspektlari.
Lingvistik aspekt. Intellektual axborot texnologiyalarini yaratishda asosiy masalalardan biri – ekspert bilimlarini kompyuter xotirasida adekvat ifodalashdan iborat. Bu informatikada yangi yo’nalish bo’lib, u inson bilimi va uni EHM xotirasida tasvirlashdan iborat, ya’ni bilimlar muhandisligi yo’nalishini yaratishga olib keladi. Bilimlar muhandisi bilimlarni yig’ish, ularni tahlil etish va intellektual tizimlar uchun ularni formallashtirish masalalari bilan shug’ullanadi. Bunda bilimlar olishning lingvistik jihatlari e’tiborga olinadi.
Gnoseologik aspekt. Gnoseologiya – falsafada bilish nazariyasi va inson ongida mavjudlik nazariyasi bilan bog’liq bo’lim. Bilimlar muhandisligi fan sifatida ikkilangan gnoseologiya sifatida ifodalash mumkin. Mavjudlik (D) avval ekspert (M₁) ongida shakllanadi, keyin ekspertning faoliyati va tajribasi bilimlar muhandisi (M₂) yordamida ETning bilimlar bazasini tashkil etuvchi bilim (Rz)ga interpretasiyalanadi. Mavjudlikni bilish jarayoni inson ongida borliqni anglashga yo’naltirilgan.

bu rasmda D – mavjudlik, M₁ – mavjudlikning ekspert modeli, M₂ – mavjudlikning bilimlar muhandisi modeli.
Bilimni olish jarayonida bilimlar muhandisini ETni qurish uchun kerak bo’ladigan ekspertning ayni sohaga oid individual bilimlari bilan bog’liq komponentalari qiziqtiradi. Bu sohaga tegishli bilimlar asosan empirik kuzatishlar jarayonida to’plangan bilimlardan iborat bo’lganligi uchun u empirik bilimlar deb ataladi. Empirik bilimlarni umumlashtirish masalasi murakkab masala hisoblanadi. Bilish muammosi doimo yangi tushunchalar va nazariyalar yaratish bilan bog’liq. Ko’pincha bilimlar muhandisi bilan suhbat davomida “yo’l-yo’lakay” ekspert yangi bilimlarni yaratayotgandek tuyuladi. Bilimlar muhandisi quyidagi metodologik zanjir yordamida ekspert bilimlarni talqin etadi:

Bilim strukturasi ikki qismdan iborat:

1. 
   empirik (kuzatish, hodisa);
   
2. 
   nazariy (qonuniyatlar, abstraksiya, umumlashma)