|
Kemshilikler ha’m mashqalalar
Kadrlar tayarlaw sistemasınıń demokratiyalıq ózgerisler hám bazar reformaları talaplarına muwapıq emesligi, oqıw procesiniń materiallıq-texnikalıq hám informaciya bazası jeterrli emesligi, joqarı maman pedagog kadrlardıń jetispewi, sapalı oqıw -stilistik hám ilimiy ádebiyat hámde didaktik materiallardıń kemligi, tálim sisteması, pán hám islep shıǵarıw ortasında puqta óz-ara sheriklik hám óz-ara paydalı integraciyanıń joq ekenligi kadrlar tayarlawdıń ámeldegi sistemasındaǵı kemshilikler taypasına kiredi.
Tálim-tárbiya hám oqıw processleriniń quramın, basqıshların bir-biri menen tikkeley baylanistiriw, yaǵnıy úzliksiz tálim-tárbiya sistemasın shólkemlestiriw mashqalalari sheshilgen emes. Ámeldegi tálim sisteması zamanagóy, rawajlanǵan demokratiyalıq mámleketlikler talaplarına juwap bere almay atir.
Qánigeler tayarlaw, tálim-tárbiya sisteması jámiyette bolıp atırǵan reforma, jańalanıw processleri talapları menen baylanıspaǵan.
Mektepke shekemgi tálim hám tárbiya jaǵdayı qanig’arsizlig’insha qalıp atır. Baqsha jasındaǵı balalardıń 25 procenti g’ana mektepke shekemgi tárbiya mákemelerine qamtıp alınǵan. Mektepke shekemgi balalar mákemelerinden hám shańaraqtan mektepke kelgen balalardıń tayarlıq dárejesi ortasında sezilerli ayırmashılıq bar.
Mekteplerde hám basqa oqıw orınlarında tálim procesiniń ózindegi hám oqıtıw stilistikaındaǵı hár túrlı kemshilikler áqibetinde bilim beriwde júzege kelgen demokratik emes hámde jámiyet ushın zıyanlı ortalıq soǵan alıp keldi oqıwshılarda ǵárezsiz pikirlew rawajlanbay qalip atir, aqılǵa say turmıslıq sheshimler qabıllaw ushın jeterli tayarlıq joq. 9 -11 klasslardı tamamlaǵan jaslar ǵárezsiz turmısta óz ornın anıqlay almaydı. Olarda ózlerine isenim qáliplespegen, orta mektep pitkeriwshileriniń 10 procenti g’ana joqarı oqıw orınlarına oqıwǵa kirip atır.
Májburiy toǵız jıllıq tálimge tiykarlanǵan on bir jıllıq ulıwma orta bilim beriw ilimiy tiykarlanbag’an bolıp tabıladı, ol oqıwshılarda kásibke jóneltiriw hám tálimniń ámeliy jóneltirilgenligi jeterli dárejede bolıwı hámde ǵárezsiz piker ju’ritiw, miynet iskerligi kónlikpeleri qáliplesiwin támiyinley almay atir. Hár jılı tayanish mekteplerdiń 100 mıńǵa jaqın pitkeriwshisi islep shıǵarıw salasında hámde kásip-óner tálimin dawam ettiriw ushın talap etilmey qaldırilmaqta.
Tálim sistemasındaǵı ámeldegi ulıwma bilim beriw hám kásip-óner da’stu’rleri ortasında baylanisliliq hám miyrasxorlıqtıń joq ekenligi sebepli tayanish hám orta mektep pitkeriwshilerinde kásibke jóneltirilgenlik hám miynet iskerligi kónlikpeleri qa’liplespey qalip atir. Nátiyjede jigit hám qızlar óz qábiletleri, tilekleri, dóretiwshilik hám miynet uqıplarına sáykes turmıs jolin belgilep alıwda anag’urlim qıyınshılıqlar sezbekte.
Oqıw procesi bilim dárejesi ortasha bolǵan oqıwshılarǵa mólsherlengen bolıp, tálimniń intalı jaslar menen jalǵız tártiptegi oqıw da’stu’rleri boyınsha islew sıyaqlı mexanizmlerinen jaqsı paydalanilmay atir.Oqıw da’stu’rleri ideologiyalıq sarqitlardan tolıq erkin bolǵan joq, olarda ruwxıylıq hám ta’rbiya tiykarların úyretiwshi, huqıqıy, estetik bilimlerdi beretuǵın pánlerge jeterlishe orın berilmey atir.
Óner-texnika bilim orınlarınan jańa tiptegi tálim mákemelerine ótiw kóbirek awızda bolıp, ámelde bolsa olarda tálim eskirip qalǵan materiallıq-texnikalıq hám oqıw -stilistik bazasında, tiyisli qayta tayarlıqtan ótpegen oqıtıwshı kadrlar menen ámelge asırılıp atır.
Bir basqıshlı joqarı tálim miynet bazarı mútajliklerin, óndiristegi strukturalıq ózgerislerdi hám aldıńǵı xalıq aralıq tájiriybeni tolıq kólemde esapqa almay atir. Oqıw -tárbiya procesin shólkemlestiriwde oqıw orınları jeterlishe ǵárezsizlikke iye emes, olar kásiplik miynet bazarınıń ózgeriwshen’ sharayatlarına jaqsı maslasıp barmay atir.
Ilimiy mákemeler, islep shıǵarıw ha’m socialliq institutlar kadrlardı tayarlaw procesine jeterli dárejede qosılg’anlari joq. Mámleket tálim standartların islep shıǵıw hám engiziw, tálim mákemelerin mámleket attestatsiyasi hám akkreditatsiyasidan ótkeriw wazıypaları belgilep alınbaǵan. oqıwshılardıń bilim dárejesin bahalaw sisteması ob'ektivlik hám operativlikti támiynlemeydi.
Kásip-óner táliminiń abıroyı hámde oqıtıwshılar, tárbiyashilar hám ustazlardıń(murabbiy), ilimiy hám ilimiy-pedagog kadrlardıń social mártebesi tómenlep barıp atır. Tálim xızmeti kórsetiw hám kadrlar tayarlaw salasında marketing joq, tálim sistemasın kóp variantlı finanslaw sxeması islep shıǵılmaǵan. Joqarı maman kadrlardan nátiyjeli paydalanilmay atir. Kadrlar bilimi hám olar tayarlıǵınıń sapasın baqlaw hámde bahalaw sisteması qaniqarsiz islep atır.
Oqıtıwshılar, pedagoglar hám tárbiyashilardiń u’lken bo’limi jaqsı tayarlıq kórmegenlıgi, olardıń bilim hám kásip dárejesi tómenligi mashqala bolıp qalıp atır, maman pedagog kadrlar jetispesligi sezilmoqda. Mektepke shekem bilimlendiriw tarawındaǵı jámi tárbiyashi hám pedagoglardıń tek 20 procenti joqarı maǵlıwmatlı bolıp tabıladı. Mekteplerdiń oqıtıwshılar menen támiyinlengenligi ortasha 93 protsentti quraǵan halda, bul kórsetkish ayırım wálayatlarda 77-80 procentten, arnawlı bir pánler boyınsha bolsa 50 procentten aspaydı.
Ilimiy hám ilimiy-pedagog kadrlardıń ortasha jası “o’sip”(ulg’ayib) barıp atır. Respublika joqarı oqıw orınlarında 40 jasqa tolmaǵan pán doktorlari jámi pán doktorlarinin’ 0, 9 payızın, 50 hám onnan úlken jastaǵıları bolsa 79 payızın quraydı. Pán doktorlari ilimiy dárejesine tastıyıqlanǵanlar ortasha 50, pán kandidatlari bolsa 36 jasta bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
