Инсон ҳУҚУҚларини ўрганиш услубий қўлланма Ўзбекистон республикаси

Қийноққа қарши конвенциянинг умумий тавсифи ва мазмуни


Барча учун қийноқ ва шафқатсиз муомала воқеликни ойдинлаштириш енгил бўлмаган вазифа бўлиб, гарчи уни қоралаш ва тақиқлаш барча давлатларда халқаро ҳуқуқ нормаси сифатида қабул қилинган.
Кўплаб халқаро ҳуқуқий ҳужжатлар мазмунига киритилган қийноқнинг мутлақо чекланиши тўғрисидаги халқаро қонунчилик шафқатсиз қийноқлар қўлланмаслигининг кафолати ҳисобланмайди. Қийноқнинг ҳуқуқий тавсифи 1984 йилда БМТ томонидан қабул қилинган. Қийноқларга қарши конвенцияда таклиф қилинган ва барча иштирокчи давлатлар томонидан қўллаб-қувватланган (Бош Ассамблеянинг 1984 йил 10 декабрдаги 39/46 резолюцияси давлатларнинг қўшилиши, ратификация қилиши ва имзолашлари учун очиқ тарзда қабул қилинди ҳамда 1987 йил 26 июнда кучга кирди). Ушбу Конвенциянинг 1-моддасида қийноққа қуйидагича таъриф берилган: «оғриқ ёки қўрқитиш давлат мансабдор шахси ёки бошқа расмий фаолият билан боғлиқ бирор шахс томонидан, улар режаси ёрдамида амалга ошириладиган, уларнинг айби ва бундай ҳаракатларга жим туришлари
билан содир этиладиган маълум бир шахсга қасддан ундан ёки учинчи шахсдан маълумот олиш ҳамда унинг содир этган ҳаракати, учинчи шахс ёки у гумон сифатида кўрилаётган ишларда тан олдириш мақсадида кучли жисмоний ёки руҳий таъсир ўтказиш, қўрқитиш, шунингдек камситиш сифатида тавсифланувчи, шахсни ёки учинчи бир шахсни қўрқитиш ҳамда мажбурлаш билан боғлиқ ҳар қандай ҳаракат. Бундай ҳолатларга қонуний санкциялар натижасида ушбу санкциялар билан ўзаро боғлиқ бўлган ёки фавқулодда содир бўлувчи оғриқ ҳамда қўрқитишлар киритилмайди».
БМТнинг Қийноқларга қарши қўмитаси қийноқнинг яна қуйидаги элементларини кўрсатиб ўтади:
– жисмоний ва руҳий қийнаш йўли орқали қасддан бўлган хатти-ҳаракат;
– муайян мақсадда амалга оширилган ҳаракат;
– давлатнинг мансабдор шахси ёки расмий фаолият юритувчи шахси томонидан амалга оширилган ҳаракат.
Қийноққа қарши самарали курашнинг асосий жиҳатларини учта: биринчидан, самарали қонунчилик асосини яратиш ва уни тўлиқ амалга оширишни таъминлаш, шунингдек қийноққа қарши курашиш кафолатларини белгилаб бериш;