Innovatsiya va intergatsiya

o'rganish, qoida, m e’yoriy-huquqiy hujjatlar, haqiqiv muqobil o'quv
yurtlari bilan tanishish kabi ishlar olib boriladi. Bakalavriat. ayni
magistraturada boiajak pedagoglar shu kabi konsepsiya ishlab chiqish
bo'yicha ijodiy jam oaga jalb etiladilar. Kurs dasturi 120 soatga mo'l-
jallangan b oiib , 10 ta nazariy boiim lardan iborat va ma’ruza, seminar,
laboratoriya mashg'ulotlari, mustaqil tadqiqot ishlarini tashkil etishni
ko'zda tutadi. Ma’ruza mashg'ulotlarida innovatsion pedagogika asosiy
muammolarini yagona tushunishini ta'minlovchi. keyingi mustaqil
ishlari uchun metodologik va ilm iy asoslar yaratuvchi eng umumiy
nazariy savollar o'rganiladi. Kursni yanada mukammal o'rganishni
78

---

belgilaydigan m u h im nazariy b o l im innovatika asosiy qoidalariga 
b a g ish lan g a n .
TaTimda yangiliklar kiritish mohiyati n im ad an iborat? U larni 
qanday tahlil qilish kerak? Shu tariqa kurs boshlanishidan asosiy 
konseptual g hoyalar, innovatika qoidalari kovrib chiqiladi, innovatsion 
jarayonning ba'zi metodlari va bu jarayonga t a ’siri bayon etiladi. Bu 
keyingi mustaqil ishlari uchun vazifa qo'yish im konini beradi, sem inar 
m a sh g ‘ulotlari innovatsion pedagogika asosiy g'oyalarini tushunishga, 
bolalarni tarbiyalash va o'qitish m odellarining muqobil turlarini 
oi'ganish asosida analitik mahorati konseptual yondashishni y u z a g a
keltirish, nazariy bahslardan iborat bolad i. Sem inar m ashg'u lotlarida 
turli konsepsiyalarni tahlil asosida muqobil t a i i m b a ’zi modellariga 
daliliy baho beradilar. Laboratoriya m ashg'ulotlari talabalarning in n o ­
vatsion turdagi m aktablarda ishlashga tayyorgarligini y uzaga keltirish, 
yangilikni ishiab chiqish va o'zlashtirish texnologiyasi bilan tanishish, 
pedagogik tajribani tashkil etish metodikasi, mualliflik dasturini 
tuzishga yordam beradi. Laboratoriya m ashg'u lotlarida ijodiy faoliyat 
to'siqlarini olib tashlash bo'yicha psixologik trening o‘tkaziladi. 
M aktabda amaliyot o'tkazish talabalarni pedagogik jarayonga faol 
ishtirok ettirish. ularni individual talablariga tavanib innovatsion 
pedagogika tam oyillarini tashkil etish, ularga t a i i m shakli va m azm u- 
nini tanlash erkinligini berish, o4z nuqtayi nazarlari va suhbatini 
dolzarblashtirish asosida o'quv m uam m olarini yechish, turli pedagogik 
vaziyatlarni tahlil qilish ham da kom m unikativ gu ru h lar tashkil etishni 
kouzda tutadi. Talabalarning bakalavriat va m agistratura bosqichlarida 
mustaqil ishlari o4ziga xos xususiyatlarga ega: ikkinchi bosqichda 
u ko'p jihatdan mavjud t a i i m loyihalarini mustaqil tushunish bilan 
b o g iiq ; uchinchi bosqichda u o ;z shaxsiy ijodiy m ahsulotini yaratish, 
individual yoki ijodiy ja m o a d a muqobil m aktab konsepsiyasi ishiab 
chiqish bilan b o g iiq . Innovatsion pedagogika asoslari kursini amalga 
oshirish pedagogik o'quv yurtlarida mavjud shartlarga ko’ra ikki 
variantni ko'zda tutadi:
1) 
han im a talabalar uchun asosiy qismlar bo'yicha kursni tizimli 
o'tish va tadqiqot ishlari m avzusini m ustaqil tanlash, ularga yakka 
holda maslahatlar berish:
79

---

2) 
innovatsion pedagogikaning eng m uhim m uam m olari bo'yicha 
yo'naltiruvchi m a ’ruza va sem inar o'tkazish. T a i i m va tarbiyaning 
alohida muqobil modellari va ularga mos m aktab turlarini o'rganish 
talabalarning qiziqishi va layoqatidan kelib chiqib, ularning tanlovi 
asosida am alga oshiriladi. D a sturning birinchi varianti bakalavriat 
talabalari uchun, ikkinchisi esa m agistratura talabalari uchun to 'g kri 
keladi. U m u m an olganda, variantni tanlash talaba va o'qituvchi xohi- 
shiga b o g i i q b o iad i. Asosiy m aqsad yangiliklarga ijobiy munosabat 
va o'z mualliflik dasturini ishlab chiqish ham da tatbiq etish istagini 
rivojlantirishdan iborat. C hunki innovatsion texnologiyalarni egallash 
faqatgina talabalar o'z faoliyati. kam chiliklari va qaram a-qarshiliklarni 
ko'rib o'rganganlarigina aham iyat kasb etadi. Shuning uchun innova­
tsion pedagogika asoslari kursini o'rganishda kurs ishlari yozish bilan 
bir vaqtda olib borish to'g'ri b o ia d i. B unday t a ’lim berish yangilik 
kiritishning m aqsadini aniq belgilash, haqiqiy va m u m k in bo'lgan 
yangilik manbalarini aniqlash. m uam m oni ifoda etish imkoniyatlarini 
beradi. Innovatsion pedagogika asoslari kursini o'qitish va tatbiq etish 
birga olib borilganda kutilgan natijaga erishiladi. A garda o'qitish 
jarayoni talabalarning shaxsiy amaliy m uam m olarini tahlil qilish va uni 
yechish asosida tashkil etilmasa, unda faqatgina innovatsion faoliyat 
uchun shart-sharoit yaratishgina m um kin. Kursni owrganishning m uhim
omili 
bo'lajak 
pedagoglarning 
yangiliklarning 
ijtimoiy-madaniy 
m u am m o la rin i tushunib vetishlari, bu esa yangilikni ishlab chiqish va 
tatbiq etish y o ila rid a g i to'siqlarni yenga olishga, m aktab rahbariyati 
va kasbdoshlari o'zaro m unosabatlari d inam ikasining ham da boshqa 
o'z garishlarning uzluksiz reaksivasini ko'ra bilishga imkon beradi. 
K o'rsatilgan o'qituvchi-innovator sifatlari shakllanishi quyidagi asosiy 
savollarni tushunib yetishni ko'zda tutadi:
Innovatsion faoliyat samaradorligini amalga oshirish omillari nima- 
lardan iborat?
Innovatsion dasturni qanday ishlab chiqish m um kin?
Yangi g'oyalarni tatbiq qilish m etodlarini qanday q o i la s h kerak? 
Innovatsion salohiyatni yangilik kiritish samaradorligi omili sifatida 
qarasak, bu jarayon ishtirokchilari turli rollarini muvofiqlashtirish, 
ishtirokchilar harakatlariga m aqsadga muvofiq ta ’sir etish imkoniyatlari 
nazariy jih a td a n y u za g a kelishi m exanizm ini to'g'ri tushunishga b o g iiq
80

---

b o ia d i: tashabbus, ko'm aklashish, qarshilik yoki befarqlik, m a iu m k i,
bu savollar pedagogik fanlarda m axsus o'rganilm aydi, bu talablarda 
innovatsion jarayon qaram a-qarshiliklarsiz va kurashsiz, vak u u m d a 
sodir b o la d ig a n jarayon sifatida taassurotni y u za g a keltiradi. Bu 
yangiliklarni shakilantirish bosqichini biz refleksiv-innovatsion amali- 
yotda am alga oshirdik. Refleksiv - bu qayta anglashdir. Refleksiv 
m uhit yaratish o'qituvchiga nisbatan alohida, j u d a yaxshi sharoitlarni 
yaratishga im kon beradi. U nda faqatgina uning shaxsiy va intellektual 
tajribasi yetarli emas, balki m aqsadga erishish yo'lida o'ziga xos to'siq 
(faqatgina vosita emas) b o iad i. Shu bilan birga m uam m oli intel­
lektual qaram a-qarshilik sifatida ochiladi va m a ’lum bilim va m aho- 
ratlar to'qnashuvi ko'rinishida dolzarblashadi. Bu innovatsion vaziyat 
sharoitlari xususivatlari bilan pedagog o'ziga tushunarli harakat usul- 
larini amalga oshiradi. Shu bilan birga uni yechishda nizolar y u za g a 
keltiruvchi xususiyatlari aniqlanadi. 
Ya’ni, 
o'qituvchining 
shaxs 
sifatida y u za g a kelgan harakat usullari bilan unga aniq bir vaziyatda 
ko'rsatilgan haqiqiy talablar o'rtasidagi shaxsiy xususiyatdagi qarama- 
qarshiliklar. Shunday qilib, m u am m o n in g mohiyati hal etish jarayonida 
men ifodasi bilan (ya'ni, intellektual va shaxsiy iboradagi) yangilik 
kiritish jarayonining talab ham da harakatlari o'ziga xosligi o i i a s i d a
yu z a g a keladigan qaram a-qarshiliklardan iborat b o ia d i. Bu qaram a- 
qarshilik mustaqil natijada yangilik ochishga olib keladi va bir 
vaqtning o'zida fikrlashni qayta tashkil etish, shaxsning faol qayta 
shakllantirishdan iborat shaxsiy va intellektual rivojlanish sifatida 
sodir b o ia d i. Ijodiy faoliyatda yangilikning yaratilishi shaxsda m axsus 
yangiliklar paydo b o iis h ig a sabab b o ia d i, u o'qituvchi o'zi haqidagi 
tasavvuri o'zgarishidan iborat b o ia d i. Refleksiv innovatsion amaliyot 
o'qituvchi ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilib, bunda 
pedagogik fanda faqatgina yangilik yaratish qobiliyatigina emas, balki 
o'z-o'ziga, o'z mehnatiga, bolalarga, har qanday m uam m oli vaziyatni 
hal etishga va u m um an hayotga o'ziga xos ijodiy m unosabatda 
b o iis h tushuniladi. B ular o'qituvchi uchun m uhim ahamiyatga ega, 
chunki zamonaviy vaziyatlar m urakkabligi dinatizm i undan odatiy 
m utaxassislik ko'n ikm alardan xoli b o iish , erkinlikni talab qiladi. Shu 
bilan birga o'qituvchi innovatsion faoiivatini ko'rsatuvchi xususiyatlari 
bu y uzaga kelgan vaziyatda m aksim al ravishda erkin b o i i s h va m ak­
tabda yangilikni joriy qilishni o'zi belgilay olish qobiliyati hisoblanadi.
81

---