farqlanadi. Yangilik - bu vosita, yangi metod, metodika, texnologiya va
boshqalardan iborat.
T a i i m sohasida innovatsion
pedagogika shakllanib, rivojlanib
bormoqda. M a z k u r yangi fan haqida olimlar tom onidan jiddiy fikrlar
bildirilmoqda. Bu fanning asosiy vazifasi hukm ron b o i ib turgan butun
o'quv-tarbiya tizimi nazariyasini innovatsiya asosida qayta tashkil etib
o'zlashtirishdir. Innovatorlar fikriga asosan odatiy m um toz pedagogik
nazariyalar eskirib qolgan, yangi sharoitda hozirgi avlodni bu eskirib
qolgan y o i bilan tarbiyalash m u m k in emas.
Pedagogika bilimlar
tizim idir. Obyektivlik, m aqsadga muvofiqlik, m ustahkam lik, bir-
biriga zid b o l m a s l ik uning asosini tashkil etadi. Pedagogik tizimini
loyihalashtirishda har qanday ilmiy nazariya kabi tizim ni tashkil etuvchi
tamoyillar birlashtiradi. Obyektiv nazariyaning asosiy tamoyillari
faqatgina ilmiy prinsip b o lis h i shart, am m o g'oyaviv b o im a slig i lozim.
Insonning aqliy rivojlanishi va tarbivasi
haqidagi bilim darajasining
talabga muvofiqligi — obyektivlikning yagona talabidir. М. I. Potashnik
innovatsiya jarayonining quyidagi tuzilm asini ko'rsatadi:
Faoliyat tuzilm asi - motiv-maqsad-vazifa-m azm un-shakl-m etod-
lar - m etodik kom ponentlar vig in d isi.
Subyektiv tuzilm a - innovatsion faoliyat subyektlarining xalqaro,
mintaqaviv, tum an, shahar va boshqalar.
M az m u n tuzilmasi - o'quv-tarbiyaviy ishlar, boshqaruvda yangilik
ning paydo b o iis h i, ishlab chiqilishi va o'zlashtirilishi.
Tashkiliy tuzilm a - tashxislash, oldindan ko'ra bilish. sof tashkiliy,
amaliy, umumlashtiruvchi, tadbiq etuvchi. Innovatsiya jarayoni o'z
ichiga tarkibiy tuzilm alarni va qonuniyatlarni qam rab olgan. Pedago-
gikaga oid adabiyotlarda innovatsiya jarayonining kechishini 4 ta
asosiy
qonuniyati farqlanadi:
1. Pedagogik innovatsiya m uhitining ayovsiz bir sharoitda emasligi
qonuni.
2. Nihovat am alga oshirish qonuni.
3. Komillashtirish qonuni.
4. Pedagogik innovatsiyaning davriy takrorlanish va qaytish qonuni.
Nihovat amalga oshirish qonuni yangilikning hayotiyligi b o iib ,
erta yo kech, stixiyali yoki ongli ravishda amalga oshadi. Pedagogik
71
innovatsiyaning davriyligi va qaytish qonuni b o ’yicha yangilik yangi
sharoitlarda qayta tiklanadi. Slastenin. Levina va boshqalar oliy m aktab
innovatsion jarayonlari negizida quyidagi yondashuvlar yotadi:
1.
M adaniyatshunoslik jihatidan
(insonga bilishning
ustuvor
rivojlanishi) yondashuv.
2. Shaxsiy faoliyat jihatid a n (ta'limdagi yangi texnologiyalar) yon
dashuv.
3. K o6p suhbatli (dialogik) yondashuv. kasbiy
tayyorgarlikni inson-
parvarlashtirish.
4. Individual-ijodiy (o'qituvchi va talabalarning o'zaro m unosa-
batlari) yondashuvi.
Innovatsion faoliyatning subyekti - o'qituvchining shaxsiy im koni-
vati hisoblanadi.
B unda pedagog shaxsining ijtimoiy, madaniy,
intellektual va axloqiy imkoniyatlari y u k s a k ahamiyatga m olik bo4ladi.
Innovatsion pedagogik jarayonning m u h im unsurlari shaxsning o'z-
o'zini boshqarishi va o'zini-o'zi safarbar qilishi hisoblanadi. Uning
eng m u h im yo‘nalishlaridan biri talabalarning bilish faoliyatini
rivojiantirish b o iib . u talabalarning o’quv ishlarini faollashtirish va
kasbiy ixtisoslashuvining faollashuviga olib keladi. Innovatsion fao-
liyatga aksiologik yondashuv inson tom onida n
yaratilgan pedagogik
qadriyatlarni anglatadi. Aksiologik yondashuv insonga oliy qadriyat
va ijtimoiy taraqqiyotning birdan-bir m aqsadi sifatida qaraydi. M a i u m
b o lish ic h a, amaliyotda y o l koi*satuvchi pedagogik n az ariyam izning
asosiy kam chiliklaridan biri bilim va t a ’lim ning ustunligini qattiq
b o'rttirib (kuchaytirib) yuborishdadir. Insonning ma'naviy tarbiyasida
yodlab olish hajmi ko‘payib borishi m aktab hayotida odatiy hoi b o i i b
qoldi. Hozirgi tarbiya nazariyasi va u boshqarayotgan am aliyotning
h a m m a belgilari bo‘yicha inqiroz holatda ekani k o i i n i b turibdi. Bu
holatdan chiqish uchun b o i g a n har qanday
harakat innovatsion deb
hisoblanyapti va bu holda ular o4z nom lariga mosdir. Innovatsion
pedagogikani ko'pincha a n ’anaviy, muqobil pedagogika deb ataydilar.
Bu fikrga qo6shilmaslik m u m k in emas. hech b o im a g a n d a eng oddiy
tushunchalar ЬоЧ icha: s in f ham, o'qituvchi h am va dars m azm u n i va
darsliklar yo'qolib ketmaydi-ku. Agarda. pedagogik tizim saqlanib
qolsa, unda faqat uni m ukam m allashtirish haqida gapirish m um kin.
72
