|
«Innovatsiya» so‘zi inglizcha tilidan kelib chiqqan
b o iib ,
yangilik kiritish degan m a’noni bildiradi.
Oiimlar innovatsion jarayonlarning tuzilishini o'rganib, yangilik
kiritishning «hayotiy davri» deb alohida tushuntirib o'tganlar. Bu
jarayon yangilikni yaratish va ijro etishni ta’minlovchi faoliyatlarni
turlarga ajratuvchi bosqichlarga boiinadi. Hozirgi davrga kelib. ilmiy
adabiyotlarda quyidagi innovatsion jarayonni bosqichlarga ajratish
mumkin:
1. Yangi g'oyaning paydo b o iish i yoki yangilikning yuzaga kelishi
bosqichi, uni shartli ravishda fundam ental va amaiiy-ilmiy tekshirishlar
(yoki birdan paydo boiadigan) natijalaridan kelib chiqadigan yangilik
bosqichi deb ataydilar.
2. K ashf etish bosqichi. ya‘ni moddiy yoki ma’naviy namuna
ko'rinishidagi y angilik yaratish.
3. Yaratilgan yangilikning amalda qollanishi uni qo‘shimeha ishiab
m ukam m allashtirish orqali amalga oshiriladi. Bu bosqich yangilik
kiritish orqali yuqori sam aradorlikka erishish bilan yakunlanadi.
4. Faqatgina yangilikni qabul qilish sharti bilan amalga oshrish.
5. Yangilikning tarqalishk uning yangi sohalarga keng tatbiq etishni
amalga oshirish.
6. Yangilikning biror sohada hukm ron boiishi. bunda, xususan,
yangilik o'z yangiligini yo‘qotib, yangilik sifatida mavjud bo im ay
qoladi.
7. Yangilik qoilanilishining doirasi qisqarib, uning yangi m ahsul-
dorligi bilan almashadi.
Yuqorida keltirilgan innovatsion jarayonlar bir-birini ketma-ket
almashtirib. muntazam rivojlanib, soddalashtirilgan tizim asosida
ifodalaydi. Innovatsion jara \ on bu bosqichda ketm a-ketlikka va o'zaro
bogiiqlikka rioya qilishi shart emas. Yangilik kiritish. yangilik yara-
60
tish va tarqatish m aqsadga muvofiq jarayon sifatida inson talab va
ehtiyojlarini yangi vositalar bilan qondirishdan iborat b o i i b , bu uning
samaradorligini, m untazam ligini va hayotiyligini ta'm inlovchi uslub
va tizim larni m a ’lum sifat o'zgarishiga olib keladi. Innovatsion jarayon
eskirib qolgan qoida va vaziyatlarni qayta ko'rib chiqish va sifatli
holatga o'tish bilan b o g i i q bo'ladi. Yangilik kiritish ichki yo'nalishga
ega bo'lib, u yangilik g'oyasi (fikri) tug'ilishidan to uning fovdalanila
boshlanishigacha b o l g a n harakatlarni rivojlantirish h am d a innovatsion
jarayon ishtirokchilari o'rtasidagi m unosabatni to'g'ri ifodalaydi. Shu
tariqa yangilik kiritish y u k sa k tizim b o iib , ichki mantiq kabi vaqt
davom ida qonuniy rivojlanishi uning atrof-muhit bilan o'zaro bog'-
liqligini ifodalaydi, Innovatsion jarayon tuzilishi yangilikning bir
bosqichdan ikkinchi bosqichga o'tib borishi bilan o'zgarib boradi. Shu
bilan birga, yangilikning xususivatlari uning natijalari va yakuniy
samarasiga b o g i i q bo'ladi. Yangilikning yakunlanganligi yoki -uning
imkoniyatlari m uayyan m aqsadning amalga oshirilish darajasida in n o
vatsion jarayonning h a m m a bosqichlari muvaffaqiyatli bo'iishiga bog'-
liqdir. Yangilikning samaradorligini uning natijasidan belgilash kerak.
«Innovatsiya» atamasiga yaqin b o l g a n tushunchalar «o'zgarish»,
«m ukam m allashtirish»,
«isloh
qilish»
tushunchalari
hisoblanadi,
am m o ular o'rtasida m a i u m farqlar h am mavjud. Yangilik pedagogik
tekshirishlarni baholashning asosiy o'lchovlaridan biri b o iib , u ijodiy
jarayonning asosiy natijasidir. Bu o'z navbatida har qanday yangilik
kiritishning mustaqil qivmati va xususiyatidir.
«Yangi» tushunchasi innovatsion pedagogikada m arkaziy tushun-
chalardan biri hisoblanadi. Har qanday vositaning yangiligi - nisbiydir.
Bir o'qituvchi uchun yangi b o i g a n narsa boshqasiga yangilik b o im a s lig i
m um kin. Yangilik doimo aniq tarixiy o'ziga xos tushunchaga ega
b o ia d i. A niq bir vaqtda vujudga kelgan vazifalarni hal etgan yangilik
tezda ko'pgina kishilarning mulkiga, h a m m a tom onidan qabul qilingan
om m aviy tajribaga aylanishi m um kin. Masalan, Y.A. K om enskiyning
sinf-dars tizimi, M unavvar qorining diniy tarbiya nazariyasi, ibn
Sino. Beruniy, Ulug'bek, Avlonivlar ilgari surgan t a i i m jarayonini
om m alashtirish nazariyasi va boshqa yangiliklar o'z davrining buyuk
g'ovalari b o l g a n va shunday bo'lib qolaveradi.
61
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
