Innovation in the modern education system

INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
96
қ
илиш, 
ҳ
ужжатларда акс эттирилган 
қ
иймат кўрсаткичларини ўрганиш, 
номоддий активлар кирими, эскириш 
ҳ
исоблаш ва 
ҳ
исобдан 
чи
қ
арилишига доир муомалаларнинг бухгалтерлик 
ҳ
исобида тў
ғ
ри акс 
эттирилиши; 
номоддий 
активларнинг 
ҳ
а
қ
и
қ
атда 
мавжудлигини 
инвентаризация 
қ
илиш; номоддий активларни 
ҳ
исобга олиш ва унинг 
ҳ
у
қ
у
қ
ий жи
ҳ
атдан тў
ғ
ри расмийлаштирилганлиги 
ҳ
а
қ
идаги хулосаларни 
умумлаштириш ва ани
қ
ланган хато камчиликларни тузатиш бўйича 
тадбирлар белгилаш.
Номоддий активларни аудиторлик текширувидан ўтказишдан 
ма
қ
сад – бухгалтерия 
ҳ
исоботи «номоддий активлар» моддасининг 
ишончлилик даражаси тў
ғ
рисида фикр шакллантириш ва корхонада 
қ
ўлланилаѐтган номоддий активларни 
ҳ
исобга олиш услуби 
ҳ
амда 
соли
ққ
а 
тортиш 
билан 
бо
ғ
ли
қ
муомалаларнинг 
Ўзбекистон 
Республикасида амал 
қ
илаѐтган 
қ
онунчиликка мувофи
қ
лигини 
ани
қ
лашдан иборат.
Номоддий активлар аудити жараѐнида 
қ
уйидагилар амалга 
оширилади: 
1. Номоддий активлар мавжудлиги устидан назорат ўрнатилишини 
ани
қ
лаш (мулкий объектларни номоддий активлар 
қ
аторига олиб 
боришнинг 
тў
ғ
рилиги; 
мавжудлигини 
ва 
муомалаларни 
ҳ
ужжатлаштиришнинг тў
ғ
рилигини текшириш; номоддий активларни 
ба
ҳ
олашнинг тў
ғ
рилигини текшириш; инвентаризация 
қ
илиш; 
ҳ
исобот 
кўрсаткичларининг синтетик ва аналитик 
ҳ
исоб маълумотларига 
мослигини ани
қ
лаш); 
2. Синтетик 
ҳ
исобни юритиш, номоддий активларнинг кирими ва 
чи
қ
имига доир муомалаларни соли
ққ
а тортишнинг тў
ғ
рилигини 
текшириш 
(номоддий 
активлар 
кирими 
ва 
чи
қ
имига 
доир 
муомалаларни синтетик 
ҳ
исоб регистрларида акс эттирилиши; 
номоддий активлар киримга олиниши ва чи
қ
им 
қ
илинишига доир 
муомалаларни соли
ққ
а тортиш масалалари); 
3. Номоддий активларга амортизация 
ҳ
исоблаш ва 
ҳ
исобда акс 
эттириш (фойдали хизмат муддатини белгилашнинг асосланганлиги; 
амортизация 
ҳ
исоблашда 
қ
ўлланилган усулларнинг 
қ
онунийлиги ва 
асосланганлиги; 
амортизация 
ажратмаларининг 
ҳ
исобда 
акс 
эттирилиши).
Ю
қ
орида келтирилган масалалр бўйича етарли маълумотга ега 
бўлиш аудиторга номоддий активлар 
ҳ
исобининг 
ҳ
олатини муста
қ
ил 

---

INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
97
ба
ҳ
олаш ва 
қ
оидабузарликлар 
ҳ
амда амалдаги 
қ
онунчилик ва 
белгиланган 
қ
оидалардан четга чи
қ
ишларни ани
қ
лашга имкон беради. 
Номоддий активлар 
қ
уйидаги сабабларга кўра 
ҳ
исобдан 
чи
қ
арилади: 
1.
тўли
қ
амортизацияланганда; 
2.
қ
исман амортизацияланганда; 
3.
сотилганда; 
4.
текинга берилганда; 
5.
ва устав сармоясига 
қ
ўшилганда.
Бу ―Номоддий активлар‖ бухгалтерия 
ҳ
исоби миллий стандартининг 
47-48 бандларида ўз ифодасини топган.
Номоддий активларнинг 
ҳ
исобдан чи
қ
арилишнинг молиявий 
натижалари балансдаги ва соли
ққ
а тортиладиган фойданинг 
ми
қ
дорига бевосита таъсир кўрсатади. 
Номоддий активлар 
ҳ
исобдан чи
қ
арилганда 
ҳ
исобдан чи
қ
ариш 
далолатномаси (НМА-3 шакл) тузилади. Уни 
ҳ
ужжатда номоддий 
активларни хўжаликдан чи
қ
иш сабаби, баланс 
қ
иймати, амортизация 
меъѐри, амортизациянинг жами 
қ
иймати кўрсатилади. Номоддий 
активлар белгиланган хизмат муддатлари давомида амортизацияланиб 
боради ва хизмат муддати тугагандан сўнг тўли
қ
амортизацияланиб 
ҳ
исобдан чи
қ
арилади. 
Бу 
активлар 
бош
қ
а 
активлардан 
фар
қ
ли 
ўларо
қ
тўли
қ
амортизациялангандан сўнг улардан 
қ
айта фойдаланилмайди ва 
қ
олди
қ
қ
иймати нолга тенг бўлади 
Номоддий активлар тўли
қ
амортизацияланганда 
ҳ
исобдан чи
қ
ариш 
қ
уйидаги бухгалтерия ѐзувлари ор
қ
али амалга оширилади: 
Дебет: 9220 ―Бош
қ
а активларнинг сотилиши ва турли чи
қ
ими‖ счѐти 
Кредит: 0410-0490 ―Номоддий активлар‖ счѐти. 
Номоддий активлар хизмат муддати давомида 
ҳ
исобдан 
чи
қ
арилиб, учинчи бир юридик шахсларга сотилганда олинган даромад 
ѐки зарар номоддий активнинг баланс (
қ
олди
қ
) 
қ
иймати ўсишидаги 
тафовут сифатида белгиланади. У ―Молиявий натижалар тў
ғ
рисидаги 
ҳ
исобот‖ да (2-шакл) даромад ѐки харажат сифатида тан олинади. 
Счѐтлар режасига мувофи
қ
номоддий актив объектлари сотишдан 
олинган даромад (фойда) ―Бош
қ
а активларнинг чи
қ
иб кетишидан 
фойда‖ (9320) счѐтининг ―Номоддий активларнинг чи
қ
иб кетишидан 
фойда‖ (9321) счѐтида 
қ
уйидагича акс эттирилади: 
Дебет: 9220 – ―Бош
қ
а активларнинг чи
қ
иб кетиши‖ счѐти 

---