Innovation in the modern education system

1-jadval.
Olimlar qarashlarida matematik qobiliyatlarning tavsiflanishi 
T/r 
Matematik qobiliyatlarni 
tadqiq etgan olimlar 
Olimlar qarashlarida matematik qobiliyatlarning 
tavsiflanishi 
1. V.A.Krutetskiy 
Matematik qobiliyat - matematikadan materiallarni 
umumlashtira olish qobiliyati, ketma-ketlikda, to‗g‗ri 
taqsimlangan mantiqiy mulohaza yuritish, mulohaza 
jarayonini qisqartirish, jamlangan tizimli fikr yuritish [1]. 
2. D.Gilford 
Matematik qobiliyat- aqliy faoliyatning usullari va 
xususiyatlarini aks ettiruvchi, bilish, xotira, samarali 
fikrlash va vaziyatlarni to‗g‗ri baholay olish
jarayoni [3]. 
3. M.G.Davletshin 
Matematik qobiliyat shaxsga tegishli murakkab 
psixologik tushunchadan tashkil topgan bo‗lib, u 
faoliyatning talablariga mutanosib xususiyatlar tizimini 

---

 
 
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 
564
o‗z ichiga oladi [2 ]. 
4. 
S.L.Rubinshteyn 
Matematik qobiliyat -insonni ijtimoiy - tarixiy rivojlanish 
davomida paydo bo‗ladigan, ijtimoiy foydali 
faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishga qodir qila 
oladigan xususiyat [4]. 
5. B.T.Teplov 
Matematik qobiliyat- insonni boshqasidan ajratib 
turadigan individual-psixologik xususiyatlar bo‗lib, 
ushbu xususiyatlarni bilim, ko‗nikma va malakalarga 
ko‗chirib bo‗lmaydi‖ [5]. 
7. A.N.Kolmogorov 
Matematik 
qobiliyatning 
turli 
jihatlari 
turli 
kombinatsiyalarda uchraydi, va bu qobiliyatlar 
ko‗pincha juda erta namoyon bo‗lib, doimiy 
mashg‗ulotni talab qiladi [6]. 
8. YE.S.Kanin
Matematik qobiliyat - inson faoliyatida individual-
psixologik 
xususiyatlarni 
o‗rganish 
va 
ijodiy 
matematikani rivojlantirishdan iborat[7]. 
Oshbu keltirilgan nazariy manbalarni inobotga olgan holda biz quyidagi 
fikir mulohazalarimizni bildirib o‘tmoqchimiz. 
Oliy ta‘lim tizimiga abiturentlarni o‗qishga qabul qilish asosan yo‗nalishi 
bo‗yicha qobiliyati va qiziqishiga ko‗ra tanlab olinadi. Aslida esa, Davlat test 
markazi test savollari abiturentlarni tanlagan yo‗nalishi bo‗yicha 
qobiliyatlarini aniqlash ehtimolligi juda past darajada. Misol uchun, Davlat 
test markazi test savollariga e‘tibor beradigan bo‗lsak, matematikadan test 
savollari barcha matematika bloki bor ta‘lim yo‗nalishlari uchun bir xil 
tuzilgan bo‗lib, abiturentlarning qobiliyatlarini to‗liq aniqlay olmaydi. Shuning 
uchun ham bitiruvchilar o‗z soxasi bo‗yicha ishlab ketishi ancha 
qiyinchiliklarga sabab bo‗lmoqda. 
Taklif quyidagicha: ―Ta‘lim jarayonida o‗quvchilarning matematik 
qobiliyatlarini rivojlantirish‖ nomli mavzusida tadqiqot ishimda matematik 
qobiliyatlarini rivojlantiruvchi komponentlardan foydalanib Davlat test 
markazidagi 45000 yaqin test savollarini rivojlantiruvchi komponentlarga 
ajratib chiqish kerakligini o‗rganib chiqdim. Psixologlarning fikriga ko‗ra, 
maktabda 1-4 sinf o‗quvchilarining asosan quyidagi qobiliyatlari 
shakllanadi: 1. ―Matematik qobiliyat‖, 2.‖Adabiyotga bo‗lgan qobiliyat‖, 3. 
―San‘atga bo‗lgan qobiliyat‖, 4. ―Musiqaga bo‗lgan qobiliyat‖ va 5. 
―Konstruktiv qobiliyat‖ turlaridir. Shulardan aynan Matematik qobiliyatli 
o‗quvchilar quyidagi: matematika, fizika, iqtisod, biologiya, kimyo, 
geografiya va informatika kabi fanlariga qiziqish paydo bo‗la boshlaydi. 
Kuzatishlar shuni ko‗rsatadiki, yuqoridagi kasb egalari matematik qobiliyatli 
xisoblanadi matematiklar, iqtisodchilar, menejerlar, dasturchilar, texniklar, 
injenerlar, ixtirochilar, arxitektorlar, tibbiyot xodimlari, biolog va kimyogarlar. 

---