Injenerlik konstruksiyalari 5340700 «Gidrotexnika qurilishi

^Ach o-tch

л

bu yerda A_ch - chokning ko„ndalang kesim yuzasi, m ^; ^ c h - chokning uzunligi,

m.

Agar chokka eguvchi moment ta’sir qilsa, uning normal zo„riqishi o_ch quiydagi

formula orqali aniqlanadi:

M _ 6M

w7_h~J7‘_ch

-5

bu yerda - chokning moment qarshiligi, m³

Agar chok bir vaqtning o„zida deformatsiyaning egilish hamda qirqish turiga ishlasa, uning zo„riqishi o_eq quiydagi formula orqali aniqlanadi:


^ch = TTT^- = T7Г^{, kPa (312)}

■}

.3


^e q = 4°²ch + ^{3 T} ch ^ ¹ ' ^{1 5} ' Rm ' Yish, kPa (3.13)

bu yerda r_ch - qirquvchi kuch F_q ta’sirida hosil bo„ladigan o„rtacha urunma zo„riqish, kPa. Uni quiydagi formula orqali aniqlash mumkin:

^ach = Tt„ > kPa (314)

Ustma-ust qo„yilgan detallarni payvandlashdagi choklar deformatsiyaning qirqish turiga hisoblanadi (3.7,b-rasm). Bunda chokning ishchi kesimi teng tomonli to„g„ri burchakli uchburchakning balandligi h orqali aniqla-nadi (h = 0,7a), bunda а - chokning kateti. Chokka qo„yilgan F kuchni hisobga olgan chokning uzunligini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:

30



F


m


(3.15)

2. 
   4a • [Tkes] ’
   

bu yerda [n_kes] - chokning qirqilishiga ruxsat etiladigan zo„riqishi, Pa Ustma-ust qo„yilgan ikki elmentni ikki tomonidan payvadlangan chokka uning uzunligi va ko„ndalang kesimi bo„ylab bir xil bo„lmagan kuchlar ta’sir qiladi (3.8- rasm).


a)


b) 1—L

- L

I


ch


1


F





F

7. 
   rasm. Ikki tomonlama payvadlangan chokli birlashma:
   

a - ta’sir kuchi va choklar; b - zo„riqishni taqsimlanishi.


Chokning buzilishi, uning metali (3.9-rasm, I-I qirqim) va metall qotishmaning chegarasi (3.9-rasm, II-II qirqim) bo„ylab hosil bo„ladi.

Chokning chegarasi 1 mm ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, burchakli chok katetining eng kichik qiymati payvandlanadigan elementning qalinligi bog„liq bo„ladi. Uning qiymati ilovaning 11-jadvalidan olinadi. Katetning eng katta qiymatini a_max ⁼ 1 >2 ' 8 ifoda orqali aniqlash mumkin. Shuningdek, Chokning maksimal uzunligi ham chegaralangan bo„lib, uni £ _max = 1,2 ■ 3 _ch ifoda orqali aniqlash mumkin.

31

bu yerda (3_ch - burchakli chokning erish chuqurligining koeffitsiyenti, uning qiymati ilovaning 13-jadvalidan olinadi.

7. 
   rasm. Burchakli chokning ko‘ndalang kesimi.
   

9. 
   rasmdagi I-I qirqimidagi chokning zo„riqishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
   

^ch = _а./з _h..g _h — ^Rer 'Усh ' У ish> ^{kPa (3}.¹⁶⁾

9. 
   rasmdagi II-II qirqimidagi chok qotishmasining chegaraviy zo„riqishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
   

Teh.

• 
  R_q'y_q'yish> kPa (3.17)
  

^a'Pq"f-ch

bu yerda (3_q - burchakli chokning qotish chuqurligining koeffitsiyenti, uning qiymati ilovaning 13-jadvalidan olinadi; R_er va R_q - tegishli ravishda chokning erish va qotish chegarasidagi hisobiy qarshiliklari, kPa (ularning qiymatlari ilovaning 10- jadvalidan olinadi); y_ch va y_q - tegishli ravishda chokning erish va qotish chegarasidagi ish sharoiti koeffitsiyentlari.

BIRIKMALARNIHISOBLASHGA DOIR AMALIYMASHGLOTLAR

1. 
   Masala. O‘lchami 1000X8 bo‘lgan, markasi ВСт3пс6 po‘latdan yasalgan ikkita po‘lat taxta uchma-uch to‘g‘ri chok bilan bir biriga payvandlangan (3.7,a- rasm), elektrodning markasi Э52А. Chokning cho‘zuvchi kuchni toping.
   

Yechish. Chokning cho‘zilishdagi hisobiy qarshiligi ilovaning 12-jadvaldan olinadi. R_p = 1 9 1 MPa yoki 19,1kN/sm . Ish sharoiti koeffitsiyenti y _ish = 1 . Chokning uzunligi £_ch = 1 0 0 5 m, payvandlanadigan detalning qalinligi S = 0 ,8 5 m. Chokning hisobiy uzunligi £_chh = £_ch — 2S = 1 0 0 — 2 ' 0 ,8 = 98 ,4 sm.

(3.11) formuladan chokni cho‘zuvchi kuchni topamiz:

F = ^R_P ^- Visti ■ 8 ■ t_chh = 19,1 ■ 1 ■ 0,8 ■ 98,4 = 1503 kN.


32

2. 
   Masala. Qalinligi 8 mm, markasi ВСт3пс6 po‘latdan yasalgan detalga, o‘lchami 75 x7 bo‘lgan teng yonli burchakli metall, diametri 16 mm bo‘lgan dag‘al aniqlikdagi 4.6 klassli boltlar yordamida biriktirilgan (3.7,k-rasm). Burchakli metall 53 kN kuch bilan tortilayotgan bo‘lsa, unga necha dona bolt o‘rnatish kerak.
   

Yechish. Boltlar zo‘riqishning qirqish va ezilish turiga ishlaydi. 4.6 klassli boltlar zo‘riqishning qirqish qiymati 3.1-jadvaldan 150 MPa yoki 15 kN/sm , zo‘riqish-ning ezilishdagi qiymati ilovaning 7-jadvaldan 370 MPa yoki 37 kN/sm ga teng. Birlashmaning ish sharoitini hisobga oluvchi koeffitsiyent y_bish = 0 ,9 ga, ish sharoiti koeffitsiyenti у_ish = 1 ,0 ga teng.

Bir bolt qabul qiladigan qirqish kuchini (3.3) formula yordamida aniqlanadi:

F_q = ^Ef-4_q-n-y_bisk = ³-^^:}1-15-1-0,9 = 21 , 1 kN.

Bir bolt qabul qiladigan ezilish kuchini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:

kN.

Bunda minimal kuch F_min = 21, 1 kN ekanligini bilgan holda kerakli boltlar sonini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

F 53

n_b = = = 1,9 ta. Boltlar sonini 2 dona qilib qabul qilamiz.

Yish'Fmin 1'27,1

3. 
   Masala. Bir biri bilan uchma-uch turgan ikkita teng yonli metall burchak, xuddi shunday ikkita metall burchak bilan diametri 2,2 sm bo‘lgan boltlar yordamida birlashtirilgan. Birikma, markasi ВСт3сп6 bo‘lgan po‘latdan yasalgan bo‘lib, u 500 kN kuch yordamida tortilmoqda (3.10-rasm). A-A kesim yuzasini toping. Metallning ishonchlilik koeffitsiyenti
   

Yechish. Berilgan markali po‘latning hisobiy qarshiligini ilovaning 4- jadvalidan olinadi R_u = 2 2 5 MPa = 2 2,5 kN/sm². Ish sharoiti koeffitsiyenti У i _s h = 0 , 9 5 ga teng. Hisobiy kuch quyidagi formula orqali aniqlanadi:


33

<

> <

У <

> <

У <

> <

>

A-A A 4	1	i
*wm	Si

3.10-rasm. 3.3-masala uchun.


I


L


-Ф-


F


3.4-Masala. №30 shveller, qalinligi 8
mm bo‘lgan metall to‘singa, diametrlari 20
mm dan bo‘lgan boltlar yordamida
biriktirilgan (3.11 -rasm).

Konstruksiya materiallari ВСт3пс6
markali po‘latdan yasalgan, boltlar 4.6 klas-
sli po‘latdan iborat.

Shveler uchiga 12 kN kuch qo‘yilgan bo‘lsa,
boltli birikmaning mustahkamligini tekshiring.

To‘sin markazidan bolt o‘qlariga-cha bo‘lgan masofa 10 sm.

To‘sin markazidan kuch qo‘yilgan nuqtagacha bo‘lgan masofa 60 sm.

Yechish. Boltli birikmaning egiluvchi momentini aniqlaymiz: M = F - L =


3.11-rasm.

3.4-masala

uchun.


12-60 = 720 kN -sm.


34





Moment ta’siridagi boltga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniq-

lash mumkin: F™ = — = = 3 6 к N.

^m k-f 2-10

Boltga ta’sir qiluvchi ko‘ndalang kuch quyidagi formula orqali aniqlanadi:

F 12

F_k = - = — = 3 kN.