Ingenerlik geodeziyasi

2. 3. Ásbaplar menen támiyinlew

2. 4. Ólshewler procedurası

2. 5. Cifrlı nivelirlashning abzallıǵı

2. 6. Nivelir, nivelirlash reykaları hám olardıń dúzilisi.

III. Juwmaq

IV. Paydalanılǵan ádebiyatlar

V. Internet maǵlıwmatlar

KIRISIW

I-BAP: GEODEZIYA HAQINDA ULIWMALIQ MA'LUMAT

INJENERLIK GEODEZIYASI PANI HAQINDA TUSHINIK

Injenerlik geodeziyası, geodeziya pániniń strukturalıq bólegi bolıp, hár qıylı injenerlik jumısların orınlawda qollanıladı.

Geodeziya - grekshe, «geo» - jer, «deziya» - olshew, boliw manislerin ańlatadı. Geoeziya - jerdiń forması hám olshemlerin anıqlaw, jer sırtın plan hám kartalarda súwretlew hám de xar-qıylı injenerlik máselelerin tarqatıp alıwda atqarılatuǵın o‖lchash usılları to‖g'risidagi fan bolıp tabıladı. Geodezik olshewler jer sırtında, teńizlerde, álemde hám jer astında múyesh, aralıq hám biyikliklerdi ulchash ásbapları járdeminde alıp barıladı. Jámiyet rawajlanıwına ko‖ra geoeziya páni de rawajlanıp bir neshe ǵárezsiz pánlerge bo‖lindi:

Joqarı geoeziya - pútkil jer sırtın yamasa onıń úlken bólimlerin forması hám o‖lchamlarini anıqlaw, jer sırtında ayırım noqatlar koordinataları hám biyikliklerin birden-bir sistemada tabıw, jer qabıǵınıń gorizontal (yotik) hám vertikal jılısıwın o‖rganish sıyaqlı máselelerdi xal etedi.

Topografiya - jer sırtınıń úlken bo‖lmagan bo‖laklarining karta hám planların dúziw, hám de noqatlardı biyikliklerin anıqlaw, olardıń profili (vertikal kesimi) ni súwretlew usılları menen shuǵıllanadı.

Injenerlik geoeziyasi - injenerli imaratlardı qıdırıw, proektlestiriw, qurıw hám paydalanıwda atqarılatuǵın geodezik jumıslar usılların o‖rganishi menen shuǵıllanadı.

Fototopografiya yamasa aerofoto geoeziya - yersirtini súwretke alıw hám topografikalıq karta, planlardı jerdiń foto hám aerosuratlari arqalı dúziw usılların islep shıǵıw menen shuǵıllanadı.

Kartografiya - kartalardı dúziw, jarıyalaw hám olardan paydalanıw usılların o‖rganadi.

Kosmik geoeziyasi - jerdiń sun‖iy yuldoshdan turıp, jer formasın anıqlaw jáne onıń sırtı súwretin alıw usılların o‖rganuvchi fan bolıp tabıladı.

Xalk xo‖jaligidagi xar-hil máselelerdi tarqatıp alıw maqsetinde jer sırtı daǵı o‖lchashlar, olar nátiyjelerin islep shıǵıw, plan, karta hám profiller dúziw arqalı jerdiń sırtı onıń forması hám de o‖lchamlari o‖rganib shıǵıladı.

2.1. Nivelirlash túrleri

Nuktalarning otmetkasini aniklash ushın áwele nuktalar arasındaǵı salıstırmalı biyiklik aniklanadi. Eki nukta arasındaǵı salıstırmalı biyiklikti aniklashga nivelirlash dep ataladı

Nivelirlash 6 túrge bólinedi hám olar qo'yidagilar:

1. Geometriyalıq - gorizontal kiriw nurı járdeminde nicbiy biyiklik aniklanadi;

2. Trigonometrik - ulchangan kiyelik múyeshi hám aralıq orkali salıstırmalı biyiklik esaplanadi;

3. Barometrik - nuktada atmosfera basımı menen biyiklik arasındaǵı boglanishni aniklashga tiykarlanadı, barometrlerde ámelge asıriladı ;

4. Gidrostatik - tutas ıdıslarda suyıqlıq betiniń teńdey turıwına tiykarlanadı ;

5. Mexanik - shovun ta‖siriga tiykarlanǵan úskeneli nivelir avtomatlar járdeminde atqarıladı ;

6. Fotogrammetrik -fotosuratlarni stereoskopik isleytuǵın arnawlı ásbaplarda ámelge asıriladı.

2. 2. Elektron nivelirlerdin' du'zilisi cifrlı nivelirlash

Differensiali nivelirlew - júdá jón túsinik bolganligi ushın izertlewlerdiń kop bólegi hám texnologiyalardıń rawajlanıwı, aralıqtı hám múyeshlerdi olchashga qaratılǵan. Biraq nivelirlarni islep shıǵaruvi Wild jaqında dúnyada birinshi Wild NA 2000 dep atalǵan cifrlı nivelirni islep shıqtı. Bul nivelir, reykanıń korsatkishleriniń bahalaw ushın elektron suwretlerge qayta islewden paydalanadı. Tiykarınan, gúzetshi, modeldi (súwretti) nivelirlash reykasınıń shtrix -kod tusidagi signalınan shıǵaratuǵın detektor diodining matritsasi menen almastırılǵan.

Korrelyasiya procedurası nivelir ishinde súwretti vertikal reykaǵa qaratadı hám nivelirning gorizontal aralıǵı raykadan qaratıladı. SHunday etip, gúzetshi menen bogliq bolǵan qáte payda bolmaydi. Asosiy dala axboroti nivelir tomonidan yozuvchi modulda saqlanadi, bu esa olshewler royxatga oladigan kitapqa ma‖lumotlardi kiritish bilan baylanisli bolǵan qatelerdi bayan qiladi (89-suwret).