Infratuzilmasi kafedrasi transport infratuzilmasis

6- mavzu. O’zbekiston transport tizimining tarmoqlar tarkibi.
Reja:

1. 
   Temir yo‘l transportining transport tizimida tutgan o‘rni.
   
2. 
   Avtomobil transporti to‘g‘risida tushuncha 3. O‘zbekistonda havo transportining ahamiyati.
   

4. 
   Suv transporti.
   
5. 
   Quvur transportini shakllanish va rivojlanishi.
   

Temir yo‘l transporti. Xalq xo‘jaligida temir yo‘l transportining yo‘lovchilar hamda yuk tashishdagi salmog‘i katta. Hududi ulkan va katta qismi tekisliklardan iborat bo‘lgan O‘zbekiston uchun bu transport katta ahamiyatga ega. Temir yo‘l transporti iqlimiy sharoitlar va yil fasllari qanday bo‘lishiga qaramay hamma vaqt ishlayveradi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizda temir yo‘llarning umumiy uzunligi 4258,4 km dan ortadi, shu jumladan umumiy foydalanilmaydigan (asosan sanoat korxonalariga tortilgan) temir yo‘llarning uzunligi 1756 km ni tashkil etadi. 727,4 km temir yo‘llar elektrlashtirilgan⁹.
O‘zbekistonda dastlabki temir yo‘l 1886 – 1888 yillarda Forob stansiyasidan Samarqandgacha o‘tkazilgan (bu yo‘l G‘arbiy Zakaspiy temir yo‘li nomi bilan 1880 yil noyabrdan 1886 yil dekabrgacha qurib bitkazilgan Krasnovodsk-Chorjuy temir yo‘lining davomi). 1888 yil may oyida Amudaryo orqali 2,7 km uzunlikdagi yog‘och ko‘prik bitkazilishi bilan temir yo‘l Samarqandgacha yotqizilib, poyezdlar qatnovi boshlandi. Keyinchalik bu yo‘l 1895-1897 yillarda Ursatevsk stansiyasidan Qo‘qongacha davom ettirildi. 1899 yili temir yo‘l Toshkentgacha yetkazildi. 1906 yil yanvarda Toshkent –
Orenburg temir yo‘li ishga tushirildi. 1907 yilda Qo‘qon – Buxoro, 19131916 yillarda
Farg‘ona xalqa temir yo‘lining Qo‘qon – Namangan – Andijon qismi,1913-1915 yillarda Kogon -
Amudaryo stansiyasi va Qarshi – Kitob shaxobchalari qurildi. 1917 yilga qadar hozirgi
O‘zbekiston yerida temir yo‘llarning uzunligi 1,1 ming km edi. Mustaqillikka erishgandan so‘ng
O‘zbekistonda temir yo‘llar qurilishi yangi pallaga kirdi. Qo‘ng‘irot-Beynov (410 km), Navoiy-
Uchquduq-Nukus, Sulton Uvays-Nukus yo‘nalishlarida temir yo‘llarni ta’mirlash va elektrlashtirish boshlandi. Urganch-Beruniy elektrlashtirilgan yangi temir yo‘li qurilmoqda. 233 km li G‘uzor-Boysun-
Qumqurg‘on temir yo‘li qurilishi bu hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
“O‘zbekiston temir yo‘llari” 50 mingdan ortiq turli tiplardagi yuk vagoni va Germaniyada tayyorlangan refrejeratorlarga, 1450 yo‘lovchilar tashiladigan vagonga ega. Tashiladigan yuklarning asosiy qismini qurilish materiallari (umumiy tashiladigan yuk xajmini 32%), paxta tolasi (17%), g‘alla, sement, kimyoviy mahsulotlar va mineral o‘g‘itlar, ko‘mir, sabzavot va boshqa xalq xo‘jalik yuklari tashkil etadi.
Temir yo‘llarni elektrlashtirish dastlab 1970 yilda Toshkent – Yangiyo‘l uchastkasida boshlandi. Keyinchalik Xo‘jakent-Sirdaryo liniyasi (148 km)da elektr poyezdlar qatnovi yo‘lga qo‘yildi. 2000 yilda elektrlashgan uchastkalar 353,6 km ni tashkil etdi. Bugungi kunga kelib ushbu ko‘rsatkich 727.4 km ni tashkil etadi. Germaniya bilan hamkorlikda Toshkent teplovoz tayyorlash zavodida yo‘lovchilar vagonlarini keltirilgan tayyor qismlardan yig‘ish, Yaponiya bilan hamkorlikda Toshkenda vagon ta’mirlash zavodi qurib ishga tushirildi. “2011-2015-yillarda infratuzilmani, transport va kommunikatsiya qurilishini rivojlantirishni jadallashtirish to‘g‘risida”gi dasturni amalga oshirish doirasida 2012 yilda 45 kilometrlik temir yo‘l modernizatsiya qilindi, 57 yuk va 7 yo‘lovchi tashuvchi vagon tayyorlandi.
Temir yo‘l transport kommunikatsiyalarini yanada rivojlantirish ishlari, temir yo‘l tarmoqlarini elektrlashtirish loyihalari izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Bu ishlar poyezdlardan foydalanish xarajatlarini 20 foizga kamaytirish, yo‘lovchi va yuk tashish tezligini 1,3 barobar oshirish, 830 kilometrlik Toshkent-Termiz temir yo‘lini to‘liq elektrlashtirish imkonini beradi. Undan tashqari Maroqand-Qarshi va Qarshi-Termiz temir yo‘l uchastkasini elektrlashtirish loyihalarini amalga oshirish davom ettirilib, ushbu loyihalar bo‘yicha hisobot davrida mos ravishda 2,4 million dollar va 2,6 million dollar kapital qo‘yilmalar o‘zlashtirildi.
2012-yilda uzunligi 240 kilometr bo‘lgan temir yo‘lni qayta tiklash ishlari davom ettirildi. Uzunligi 70 kilometrdan ortiq bo‘lgan Dashtobod-Jizzax temir yo‘l tarmog‘i bo‘ylab yuk va yo‘lovchi poyezdlar harakati yo‘lga qo‘yildi.