"informatika va axborot texnologiyalari"

NetBEUI 
(
NetBIOS 
Extended 
User 
Interface) 
• Novell tomonidan ishlab chiqilgan protokollar, shuningdek, 
Novell, Windows va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan 
NetWare operatsion tizimi tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. 
Novell LAN yaratgan birinchi kompaniyalardan biri edi. Novell 
NetWare mahalliy tarmog'ining asosiy elementi fayl serveridir. 
U 
tarmoq 
operatsion 
tizimi, 
ma'lumotlar 
bazasi 
va 
foydalanuvchi ilovalarini o'z ichiga oladi. Hozirgi vaqtda 
Novell NetWare operatsion tizimiga ega Ethernet tarmoq 
kartalariga asoslangan mahalliy tarmoqlar eng keng tarqalgan.
IPX / 
SPX
- 
23 

---

• Ushbu protokollar AQSh Mudofaa vazirligi 
ARPAnet uchun ishlab chiqilgan bo'lib, ular 
Unix, Windows va boshqalar tarmoq 
operatsion tizimlari tomonidan qo'llab-
quvvatlanadi. 
TCP 
/ 
IP 
protokollari 
Internetning asosiy protokollari hisoblanadi.
TCP / 
IP
• kiruvchi va chiquvchi elektron pochta 
xizmatlari. Ular pochta ilovalari tomonidan 
amalga oshiriladi: Outlook Express, The Bat 
va boshqalar.
SMTP, 
POP-3
24 

---

Lokal tarmoqda axborotlarni uzatishda va qabul qilishda tarmoq kabellariga 
ehtiyoj seziladi. Bugungi kunda ―Informatika va AT‖ o‗quv xonasida tashkil etilgan 
lokal tarmoqda kabellardan foydalaniladi. Tarmoqda asosan uch turdagi 
kabellardan foydalanish mumkin. Bular o‗ralgan juft kabel, koaksial kabel va 
shisha tolali kabellardir. 
O‗ralgan juft kabellar hozirgi kunda keng tarqalgan kabellar bo‗lib, 100 Mbit/s 
tezlikda axborot uzatish uchun ishlatilmoqda va uzatish tezligini 1000 Mbit/s.ga 
yetkazish ustida ish olib borilmoqda. Bu tarmoq kabelidan 100 metrdan kam 
holatda ishlatiladi. Bu tarmoq kabelining himoyalanishi hisobga olinib, 
ekranlashgan va ekranlashmagan o‗ralgan juft simli kabel turlariga bo‗linadi. 
Ekranlashtirilgan kabeldan foydalanganda maxsus ekranlashtirilgan ulovchi 
moslamalardan (razyom) foydalanish zarur. Ekranlashtirilmagan o‗ralgan juftning 
asosiy afzalligi kabel uchlarida razyomlarni ulashning osonligi va shuningdek, har 
qanday shikastlanishlarni ta‘mirlashning boshqa turdagi kabelga qaraganda 
qulayligidir. 
25 

---

Koaksial kabel elektr toki o‗tkazuvchi kabel bo‗lib, markaziy mis sim dielektrik 
qoplamadan olingan bo‗lib, metal sim to‗qimaga o‗ralgan hamda u umumiy tashqi 
qoplamaga ega bo‗ladi. Yaqin vaqtgacha koaksial kabellar eng ko‗p tarqalgan 
kabellar edi, chunki u yuqori darajada himoyalangan, o‗ralgan juftli simli kabelga 
qaraganda axborotni uzatish tezligi (500 Mbit/s.gacha) yuqori va katta masofalarga 
uzatish imkoniyatiga ega. Hozirda bunday kabelni kam ishlatilishi uning uchlariga 
razyomlar o‗rnatishni murakkabligidir. Bu kabel turi asosan ―Shina‖ topologiyali 
tarmoqlarda ishlatiladi. Koaksial kabellarning asosan ikki turi mavjud: 

ingichka kabel, diametri 0.5 sm atrofida, ancha egiluvchan; 

yo‗g‗on kabel, diametri 1 sm atrofida, ancha qattiq, bu turdagi kabelni zamonaviy 
ingichka kabellar bozoridan siqib chiqarmoqda. 
26 

---

Shisha (optik) tolali kabelda axborot elektr signal shaklida emas, balki yorug‗lik 
ko‗rinishida uzatiladi. Bu turdagi kabelning asosiy elementi – shaffof shisha tola 
bo‗lib, u orqali yorug‗lik juda katta masofalarga kam so‗nish bilan uzatiladi. 
Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni olish uchun kabelga mexanik ulanish amalda 
mumkin emas, chunki bunday ulanish tufayli kabelni butunligi buzilib, ishga yaroqsiz 
bo‗lib qoladi. Kabelni signal o‗tkazish yo‗lagi 1012 Gg.gacha yetadi, boshqa turdagi 
elektr kabellar nisbatan qaraganda, bu juda ham yuqori ko‗rsatkich hisoblanadi. 
Oralig‗i 100 km masofadagi tarmoq uchun qo‗llaniladi. O‗tkazish tezligi 1-2 Gbit/sdan 
hisoblanadi. Shisha tolali kabellar ta‘lim muassasalarida kompyuter tarmog‗ida aloqa 
o‗rnatishda ta‘minlab kelinmoqda. Jumladan, bu tarmoq kabeli orqali internet tarmoqqa 
chiqish hamda xizmat turlaridan foydalanish amalga oshirilib kelinmoqda.