"informatika va axborot texnologiyalari"

7 

---

“Informatika va AT” o„quv xonasida kompyuterlarni 
o„zaro aloqani tashkil etish bo„yicha mijoz/server usulidan 
foydalanuvchi tizimlarni ikki turga ajratish mumkin: 
 
 
 
• bir turdagi tarmoq
1 
• ajratilgan fayl serverli 
tarmoq
2 
8 

---

O‗quv mashg‗ulotlarni olib borishda bir turdagi tarmoqda mijoz kompyuterlar 
o‗zaro ta‘sirini boshqarishning yagona markazi yo‗q va ma‘lumotlarni saqlash uchun 
yagona qurilma mavjud emas. Bu tarmoqning operatsion tizimi barcha mijoz 
kompyuterlar bo‗yicha tarqalgan. Har bir tarmoq ish stansiyasi ham mijoz ham server 
vazifasini bajarishi mumkin. U boshqa mijoz kompyuterlardan olingan so‗rovlarga 
xizmat ko‗rsatishi va o‗z so‗rovlarini tarmoqqa jo‗natishi mumkin. Foydalanuvchi bu 
tarmoqda boshqa mijoz (ish stansiya)larga ulangan barcha qurilmalar (printerlar, 
qattiq disklar va hakozolar)dan erkin foydalana oladi. 
9 

---

O‗quv mashg‗ulotlarini olib borishda tarmoqdan 
foydalanish o‗quvchilarni bir – biri bilan axborot 
almashinishi, berilgan topshiriqlarni hamkorlikda 
bajarishi uchun qulay hisoblanadi. Lekin, o‗quvchilarni 
mavzudan tashqari dasturlarga kirishi va ularni 
bajaradigan amaliy ishlarini tarmoq orqali nazorat 
qilish noqulaydir.
O‗quv jarayonda tarmoqdan foydalanilganda, asosiy 
afzalliklar va kamchiliklar qatoriga quyidagilarni 
kiritish mumkin.
10 

---

T
armo
q 
afzalligi
Narxi arzon va o‗ta ishonchliligi
Qiymatining pastligi (tarmoqqa ulangan barcha 
kompyuterlardan foydalaniladi va tarmoqning 
ishlashi uchun DT bahosining o‗rtachaligi);
Axborot o‗tkazish ishonchligi (bitta mijoz kompyuter 
ishdan chiqqanda axborotning faqat qismlaridan 
foydalanish mumkin bo‗lmaydi).
11 

---

T
armoq kamchili
gi
tarmoq ish samaradorligining mijoz 
kompyuterlar soniga bog‗liqligi
tarmoqni boshqarish murakkabligi
axborotni himoyalashning qiyinligi; 
mijoz kompyuterlarni DTini yangilash va 
o‗zgartirish qiyinligi 
12 

---

Tarmoq ish samaradorligining mijoz kompyuterlar soniga bog‗liqligi, tarmoqning ishi bir 
vaqtda ishlayotgan mijoz kompyuterlar soni 10 ta dan ortiq bo‗lmagandagina samarali 
bo‗ladi. 
Ajratilgan fayl serverli tarmoq – kompyuterlardan biri tarmoq serveri – umumiy 
foydalanadigan ma‘lumotlarni saqlash, mijoz kompyuterlar o‗rtasidagi o‗zaro aloqani 
tashkil etish, servis xizmatlarini amalga oshirish funksiyasini bajaradi. Bunday 
kompyuterda operatsion tizim bajariladi va barcha ajratiladigan qurilmalar (qattiq disklar, 
printerlar, modemlar va h.k.) unga ulanadi, ma‘lumotlarni saqlash, topshiriqlarni bosmadan 
chiqarish, topshiriqlarga masofadan turib ishlov berish vazifalarini bajaradi. Mijoz 
kompyuterlar server orqali o‗zar aloqa qiladi, shuning uchun bunday tarmoqni mantiqiy 
tashkil etishni ―yulduz‖ topologiyasi tarzida tasavvur etish mumkin. Bunda markaziy 
qurilma server hisoblanadi. 
13 

---

Bu 
tarmoqning 
o‗quv jarayonida bir qator 
imkoniyatlari mavjud bo‗lib, o‗quvchilarni mijoz 
kompyuterlar orqali serverdan axborotlarni olish, 
o‗rganish, qayta ishlash va namoyish qilish mumkin. 
O‗qituvchi tarmoq orqali o‗quvchilarni nazorat 
qilishi, har bir o‗quvchi bilan alohida ishlashi, 
mavzudan tashqari dasturlarga cheklovlar o‗rnatish 
mumkin. 
Ajratilgan fayl serverli tarmoqdan foydalanishda 
quyidagi afzallik va kamchiliklari mavjuddir.