"informatika va axborot texnologiyalari"

Tarmoq 
topologiyalari 
Shina 
Yulduz 
Halqa 
17 

---

―Shina‖ topologiyasi hamma kompyuterlar uchun aloqa yo‗liga parallel ulangan va 
axborot har bir kompyuterdan bir vaqtning o‗zida qolgan kompyuterlarga uzatiladi. O‗quv 
jarayonida ushbu topologiyadan foydalanilganda tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlarni 
boshqarish yoki nazorat qilish mumkin emasligi bilan ajralib turadi. Bu topologiyada 
barcha kompyuterlar teng huquqli hisoblanadi. ―Shina‖ topologiyada kompyuterlar 
axborotni navbatma - navbat uzata oladi, chunki aloqa yo‗li bitta. 
18 

---

―Yulduz‖ topologiya markazi aniq mavjud bo‗lgan topologiya bo‗lib, barcha mijoz kompyuterlar 
markazga ulangan holatda ishlaydi. Barcha axborot almashinuvi faqat markaziy kompyuter 
orqali amalga oshiriladi (shuning uchun tarmoqqa xizmat ko‗rsatadi) va bu kompyuterning 
yuklamasi juda yuqoridir. Markaziy kompyuterning tarmoq qurilmalari tashqi mijozlarning 
qurilmalariga nisbatan keskin ko‗p bo‗ladi. Tarmoqda markaziy kompyuter eng ko‗p quvvatga 
ega bo‗ladi, chunki axborot almashish vazifasini boshqarish faqat shu kompyuter orqali amalga 
oshiriladi. Bunday tarmoq topologiyasidan ―Informatika va AT‖ o‗quv mashg‗ulotlarida 
foydalanilganda, mijoz kompyuterlarni nazorat qilish va so‗rovlarga xizmat ko‗rsatish markaziy 
kompyuter yordamida amalga oshirilishi bilan ajralib turadi. ―Yulduz‖ topologiyada odatda 
markaziy kompyuter 8- 16 tadan ko‗p bo‗lmagan tashqi mijozlarga xizmat ko‗rsata oladi. 
Hozirda ta‘lim muassasalarida ―Yulduz‖ topologiyani ―Passiv yulduz‖ va ―Faol yulduz‖ 
topologiyalari keng tarqalgan. Chunki bir qancha ―Yulduz‖ topologiya hosil qilingan 
kompyuterlarni kengaytirishda ―Passiv yulduz‖ topologiyadan foydalanadi. ―Passiv yulduz‖ 
topologiyada markaziga kompyuter emas, balki konsentrator yoki xab qurilmasi o‗rnatiladi. Bu 
qurilmaning vazifasi o‗tayotgan signalni tiklab, ularni boshqa aloqa yo‗llariga uzatishdan iborat. 
Hozirda keng tarqalgan va foydalanilayotgan internet–global tarmog‗ida ham ―Passiv yulduz‖ 
topologiyadan foydalanilgan. 
19 

---

―Halqa‖ topologiya – har bir kompyuter aloqa yo‗llari faqat ikkita boshqa 
kompyuter bilan ulanib, biridan faqat axborot oladi va ikkinchisiga faqat axborot 
uzatadi. Har bir aloqa yo‗llarida ―Yulduz‖ topologiyasi kabi faqat bitta axborot 
uzatuvchi va bitta axborot qabul qiluvchi ishlatiladi. Bu topologiyaning muhim 
xususiyati shundan iboratki, har bir kompyuter o‗ziga kelgan signallarni qayta 
tiklaydi, ya‘ni repiter vazifasini ham bajaradi. Shuning uchun, butun halqa bo‗ylab 
signal so‗nish muammosi bo‗lmaydi. O‗quv jarayonida bu topologiya orqali 
kompyuterlarda axborotni uzatish va qabul qilish imkoniyati mavjud bo‗lsada, 
kompyuterlarni nazorat qilishning iloji yo‗q. ―Halqa‖ topologiyada bir kompyuter 
ishdan chiqqan, tarmoqda axborot uzatilishi shu zahoti to‗xtaydi.