Информатика

10.23-rasm. Programming

ketligi yoki [Math] asboblar panelidan [Programming] asbobini tanlash kerak. Ekranda [Programming] muloqot oynasi chiqadi va unda dasturlash operatorlari joylashgan (10.23-rasmga qarang)

10.12-jadval. Dasturlash operatorlari

Nomi	tugmasi	Vazifasi
Add line	[ ] ]	Dasturlash uchun soha e`lon qilish

	[ { ]	Dasturlashda qiymatni o`zlashtirish
if	[ } ]	Shart amali
otherwise	[Ctrl]+[ } ]	Qolgan hollarda
For	[Ctrl]+[ ― ]	Takrorlanish for operatori
While	[Ctrl]+[ ] ]	Takrorlanish While operatori
Break	[Ctrl]+[ { ]	To`xtatish, qadamni keying amalga uzatish
continue	[Ctrl]+[ [ ]	Takrorlanish jarayonida amalni uzatish
Return	[Ctrl]+[ | ]	Qiymat qaytarish
On error	[Ctrl]+[ ‗ ]	Xato bo`lgan holatda

Mathcad dasturida dasturlash uchun e`lon qilingan o`zgaruvchilar faqat dasturning ichki matniga ta`sir ko`rsatadi(-rasm, ―local o`zgaruvchi‖). Dasturlash operatorlar yordamida funksiyalarni oson va qulay e`lon qilish mumkin (10.24- rasm).



10.24-rasm. Misollar

Matematika va sonlar nazariyasida ba`zi funksiyalarni shartlar orqali aniqlashda to`gri keladi. masalan,

Berilgan uchta (1), (2) va (3) funksiyalar mathcadda aniqlash osondir. – rasmning ―modulni aniqlash‖ -(1) , ―berilgan nuqtani aniqlash‖ –(2), ―shartli

funksiyalarni aniqlash‖ –(3) larni aniqlaydi. (3) funksiyani ikki xil usul bilan aniqlangan.

Yuqoridagi misollar orqali [add line], [], [if], [otherwise] dasturlash operatorlari va munosabat amallaridan foydalandik.

10.25-rasm. Misollar.

Mathcadda nafaqat sonlar, balki so`zlar bilan ham ishlash mumkin. – rasmning 1- misoliga qarang. Misolda agar f(x) ning parametri sifatida ixtiyoriy son berilsa, uning toq yoki juftligini aniqlaydi. mod(a,b) funksiyasi ani b ga bo`lib, qoldiqni qaytaradi. Ceil(x) funksiya esa sonni yaxlitlaydi (ceil(1.01)=2). –rasmdagi 2-misol murakkab munosabat operatorlariga doir misol ko`rsatilgan.

Mathcad takrorlanish For operatoriga doir misollarni ko`rib chiqamiz. – rasmda keltirilgan 1 – misol diagonal elementlari 1 bo`lgan nxn o`lchovli matritsani aniqlaydi. Xuddi Identity(n) kabi. 2-misolda uch o`lchovli massiv yaratilgan. 3-misolda vektor hosil qilinmoqda. Vektorni hosil qilishda n,a,b parameterlardan foydalanilmoqda. Bu yerda n – vektor elementlarining eng yuqori chegarasi bo`lib, n gacha bo`lgan sonlar a yoki b qoldiqsiz bo`linsa vektor elementi bo`la oladi. 4- misolda M,k operatorlar parametr sifatida olingan. Bunda M matritsadan k qiymatga teng bo`lgan birinchi elementning joylashgan o`rni aniqlanadi.



10.26-rasm. Takrorlanishga doir misollar

10.27-rasm. Takrorlanishga doir misollar natijasi.



10.28-rasm. For takrorlanishga doir misollar.

1-misol n gacha bo`lgan sonlar yig`indisini hisoblaydi. Masalan, sum(5)=15. 2 – misol vektor hosil qiladi. Vec(b,t,h) da b – vektorning birinchi elementi, t- vektorning oxirgi elementi, h – vektor elementlari orasidagi farq. Prod(v) – bu vektor elementlarini ko`paytiradi. 3-misol matritsa hosil qiladi. 4 – misol fibonachi ketma – ketligini hisoblaydi.

10.29-rasm. For takrorlanishga doir misollar natijasi.

Mathcadda while operatoriga doir dasturlash bilan tanishib chiqamiz. – rasmdagi 1 – misol hosil qilingan vektorning  aniqlikdagi element indeksini va elementni qiymatini qaytaradi. 2- misol vektorning x teng bo`lgan element indeksini va elementni qiymatini qaytaradi.

10.30-rasm. While ga doir misollar.

Dasturlash texnologiyasida barcha funksiyalar dasturchilar tomonidan yoziladi. Mathcadda ham bu imkoniyat mavjud. – rasmdagi 1 – misolda while takrorlanish operatori yordamida berilgan a sonidan  aniqlikda kvadrat ildiz olish dasturi keltirilgan. 2-misolda ham a sonidan  aniqlikda kvadrat ildiz olish dasturi keltirilgan bo`lib, unda if – shart operatori va break o`tish operatorlaridan foydalanilgan. 3- misolda faktarial while va break operatorlari yordamida amalga oshirilgan.

10.31-rasm. While, break operatorlariga doir misollar.

Mathcad dasturida ham Rekursiv dasturlarni tuzish mumkin. –rasmda rekursiv dasturlashdan foydalanib, faktorial va fibonachi ketma-ketliklari hisoblash dasturlari keltirilgan.

10.32-rasm. Rekursiv dasturlashga oid misollar.

Mathcadda continue va return operatorlariga doir misollar keltiramiz (- rasm). Rasmdagi 1- misol continue operatoriga bagishlangan bo`lib, berilgan n gacha sonlardan faqat toqlarining yig`indisini hisoblaydi. Misolda agar k 2 ga qoldiqsiz bo`linsa, pastdagi ss+k amali bajarilmaydi va continue operatori ish jarayonini for operatoriga uzatadi. 2-misol return operatori yordamida bajarilgan bo`lib, unda parametr sifatida kiritilgan a sonining necha xonaligini aniqlab beradi. Bu misol ikki variantda tuzilgan.

10.33-rasm. Continue va return operatorlariga doir misollar.

Matematika va sonlar nazariyasida aniqlab bo`lmaydigan hisoblashlarga duch kelamiz. Masalan, 1/0 holat. Mathcadda dasturlash jarayonida bunday xatoliklarni boshqarish imkoniyati bor. –rasmda 2 ta misol keltirib o`tilgan. 1-

misolda e`lon qilingan f(x) ni x=0 da hisoblab bo`lmaydi. Mathcadda uni boshqarib bo`ladi. F(x) ni e`lon qilishda on error funksiyasidan foydalanilgan bo`lib, ya`ni 1/x xato bo`lganda 0 ni qiymat qilib qaytarish olingan. 2-misol 1- misoldan farqli bo`lib F(x) ning xato qiymatida Mathcad xato ko`rsatadi va xato funksiya tanlanganda xatoda ko`rsatilgan so`zni chiqaradi.



10.34-rasm. Hisoblashdagi xatolikni aniqlash.

Mathcad dasturida dasturlash uchun barcha qulayliklar mavjud. Tuzilgan dasturlarning algoritmi bilan bir xil bo`lishi ham mumkin. Mathcadda dasturlash uchun atigi 10 ta dasturlash operatorlarini bilish talab etiladi.