Informatika 2017 uzb indd

155

10

.

5. 

10323

4

 

=

 

1

 

.

 

4

4

 

+

 

0

 

.

 

4

3

 

+

 

3

 

.

 

4

2

 

+

 

2

 

.

 

4

1

 

+

 

3

 

.

 

4

0

 

=

 

1

 

.

 

256

 

+

 

3

 

.

 

16

 

+

 

2

 

.

 

4

 

+

 

3

 

.

 

1

 

=

 

256

 

+

 

48

 

+

 

8

 

+

 

3

 

=

 

315

10

.

6. 

7355

8

 

=

 

7

 

.

 

8

3

 

+

 

3

 

.

 

8

2

 

+

 

5

 

.

 

8

1

 

+

 

5

 

.

 

8

0

 

=

 

7

 

.

 

512

 

+

 

3

 

.

 

64

 

+

 

5

 

.

 

8

 

+

 

5

 

.

 

1  

=

 

3584

 

+

 

192

 

+

 

40

 

+

 

5

 

=

 

3821

10

.

7. 

20B

12

 

=

 

2

 

.

 

12

2

 

+

 

0

 

.

 

12

1

 

+

 

B

 

.

 

12

0

 

=

 

2

 

.

 

144

 

+

 

11

 

.

 

1

 

=

 

288

 

+

 

11

 

=

 

299

10

.

8. 

9DA

14

 

=

 

9

 

.

 

14

2

 

+

 

D

 

.

 

14

1

 

+

 

A

 

.

 

14

0

 

=

 

9

 

.

 

196

 

+

 

13

 

.

 

14

 

+

 

10

 

.

 

1

 

= 

=1764

 

+

 

182

 

+

 

10

 

=

 

1956

10

.

9. 

A1FD

16

 

=

 

A

 

.

 

16

3

 

+

 

1

 

.

 

16

2

 

+

 

F

 

.

 

16

1

 

+

 

D

 

.

 

16

0

 

=

 

10

 

.

 

4096

 

+

 

1

 

.

 

256

 

+ 

15

 

.

 

16

 

+

 

13

 

.

 

1

 

=

 

40960

 

+

 

256

 

+

 

240

 

+

 

13

 

=

 

41469

10

.

O‘nlik sanoq sistemasidagi butun sonni boshqa 

sanoq sistemasida tasvirlash

O‘nlik sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni p asosli sanoq 

sistemasiga o‘tkazish uchun berilgan sonning 

p

 ga qoldiqli bo‘lin­

malaridan biri 

p

 dan kichik bo‘lguncha 

p

 ga ketma­ket qoldiqli 

bo‘linadi va qoldiqlar o‘ngdan chapga qarab yozib olinadi. Masalan: 

_ 37    2

 36 _ 18   2

 

 

1  18 _ 9   2

    

 

0   8  _ 4  2

        1   4 _ 2 2

           0  2  1

              0

_  628   3

 627 

_ 209 3

 

  

1   207  _69 

 

3

    

  

2 

 

69 _23 3

         

 

0 

 

21 

 

_

7   3

            

 

2  6  2

               1

_ 14217  7

 14217

 

_2031 7

 

    

 

0

  

2030

 

_290 7

    

     

 

1 

 

287

 

_41 7

             3 

 

 

35  5 

  

                6

_ 23752  8

 23752

 

_2969 8

 

    

 

0

  

2968

 

_371 8

    

     

 

1 

 

368

 

_46 8

             3 

 

 

40  5 

  

                6

37

10

=100101

2

628

10

=212021

3

14217

10

=56310

7

23752

10

=56310

8

---

34

I bob. Axborot

Sonlarni ixtiyoriy p asosli sanoq sistemasidan q asosli sanoq 

sistemasiga o‘tkazish uchun, son avval p asosli sanoq sistemasidan 

o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkaziladi, so‘ng o‘nlik sanoq sistemasidan 

q asosli sanoq sistemasiga yuqoridagi usullarda o‘tkaziladi. Demak, 

o‘nlik sanoq sistemasi ixtiyoriy pozitsiyali sanoq sistemalari orasida 

«

ko‘prik

» vazifasini o‘taydi. Masalan:

515025

6

=41273

10

=15A2B

13

515025

6

=5

 

.

 

6

5

+1

 

.

 

6

4

+5

 

.

 

6

3

+0

 

.

 

6

2

+2

 

.

 

6

1

+5

 

.

 

6

0

=

=5

 

.

 

7776+1

 

.

 

1296+5

 

.

 

216+2

 

.

 

6+5

 

.

 

1=

=38880+1296+1080+17=

41273

10

=15A2B

13

_ 41273  13

 41262

 

_3174 13

 B=11

  

3172

 

_244 13

    

     

 

2 

 

234

 

_18 13

          A=10 

 

 

13  1 

  

                5

114

14

=214

10

=21221

3

114

14

=1

 

.

 

14

2

+1

 

.

 

14

1

+4

 

.

 

14

0

=

=1

 

.

 

196+1

 

.

 

14+4

 

.

 

1=196+14+4=

=

214

10

= 21221

3

_  214   3

 213 

_ 71 3

 

  

1   69 _23 

 

3

    

 

2 

 

21 _7 3

        

 

2 

 

6 2

           1  

Sonlarni o‘tkazishda 

2, 4, 8, 16 lik

 sanoq sistemalarida 

yuqoridagi usullardan farqli kodlashni diada, triada va tetrada usul­

laridan foydalanish qulay. Sonlarni bunday o‘tkazish (kodlash)da 

butun son oldiga yozilgan 0 raqamlari son qiymatiga ta’sir etmas­

ligi hisobga olinadi. Diada, triada va tetrada usullarida «

ko‘prik

» 

vazifasini ikkilik sanoq sistemasi o‘taydi. Quyidagi misollar orqali 

o‘tkazish mohiyatini tushunish mumkin:

72005672

8

 

=

 

111 

 

010

 

000

 

101

 

110 

 

100

 

010

2

 

=

 

1110100001011101000102

2

 

7 2 0 5 6 4 2

8

10001001010

2

= 010 

 001 

 001  010

2

 = 2112

8

 

 2 

  

 

1    

 

1  

 

2

2

6886

10

=3B9A

12

8121

10

=1FB9

16

_ 6886 12

 6876

 

_573 12

 A=10

 

 

564

 

_47 12

    

   

 

9 36

   

3

        

 

B=11 

_ 8121 16

 8112

 

_507 16

    

 

9

  

 

496

 

_31 16

     B=11  16

   

1

        

 

F=15 

{

{

{

{

{

{

{

{

{

{

{

---

35

FE10A

16

=  1111  1110  0001 0000 1010

2

 =  11111110000100001010

2

 

F  E  1  0 A

16

 

1.  O‘nlik sanoq sistemasidagi butun son boshqa sanoq sistemasi­

ga qanday o‘tkaziladi?

2.  Biror sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga 

o‘tkazishni ko‘rsating.

3.  Beshlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni yettilik sanoq 

sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.

4.  Diada, triada va tetrada usullari jadvalini yozing.

5.  To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni sakkizlik 

sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.

6.  Sakkizlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik 

sanoq sistemasiga o‘tkazishni ko‘rsating.

7.  To‘rtlik sanoq sistemasida butun sonni olib, uni o‘n oltilik 

sanoq sistemasiga o‘tkazishni  ko‘rsating.

1. O‘tkazishni bajaring:

a) 10111101

2 

→

 

?

10

b) 1110000

3 

→

 

?

10

d) 6317

10 

→

 

?

11

e) 1190

10 

→

 

?

7

f) 909

10 

→

 

?

9

g) 1236

10 

→

 

?

3

h) 11011

 

→

 

?

16

i) 13021

4 

→

 

?

16

j) 1A2B

15 

→

 

?

10

2. Triada kodlash jadvalidan foydalanib, o‘tkazishni bajaring:

a) 10111101

2 

→

 

?

8

b) 1110000

2 

→

 

?

8

d) 1001101

2 

→

 

?

8

e) 1170

8 

→

 

?

2

f) 707

8 

→

 

?

2

g) 1236

8 

→

 

?

2

3. Tetrada kodlash jadvalidan foydalanib, o‘tkazishni bajaring:

a) 1011001101

2 

→

 

?

16

b) 1110001110

2 

→

 

?

16

d) 10011100101

2

→

?

16

e) 1ADA

16 

→

 

?

2

f) 90DED

16 

→

 

?

2

g) 101001

16 

→

 

?

2