Industrial iqtisodiyot

10.3. Asosiy fondlardan foydalanish ko’rsatkichlari 
Asosiy fondlarni takror ishlab chiqarish, rejalashtirish, hisob-kitob qilish, 
ulardan foydalanishning samaradorligini ifodalash uchun juda ko’p ko’rsatkichlar 
kerak bo’ladi. Ularni bir necha guruhlarga bo’lish mumkin: 
asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymatini ifodalovchi ko’rsatkkchlar; 
ulardan foydalanish darajasini, ularning samaradorligini ifodalovchi 
ko’rsatkichlar; 
ishlab chiqarish fondi bilan qurollantirish darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar; 
- integral ko’rsatkichlar. 
Bu ko’rsatkichlar tizimida ayniqsa, fond qaytimi ko’rsatkichi va 
fondorentabellik ko’rsatkichi alohida o’rin egallaydi. 
Fond kaytimi bir so’mlik asosiy fond ishtirokida qancha mahsulot ishlab 
chiqarish mumkinligini ifodalaydi va quyidagi formula yordamida xisoblanadi: 
Fk = Q/Fas, 
Bu erda: Fk - fond qaytimi (so’m hisobida); 
Q - ishlab chikarilgan maxsulot qiymati (so’m hisobida); 
Fas - asosiy fondlarning o’rtacha yillik qiymati. 
Fond sig’imi fond qaytimiga teskari ko’rsatkich bo’lib, ma’lum miqdordagi 
mahsulot ishlab chiqarish uchun qancha asosiy fond kerakligini ifodalaydi va 
quyidagi formula asosida xisoblanadi: 
Fs = Fas/Q 
Mexnatning fond bilan ta’minlanganligi xar bir ishlovchi hisobiga qanchadan 
asosiy vositalar to’g’ri kelishini bildiradi va u quyidagi formula bilan ifodalanadi: 
Fbt = Fas/Xym, 
Bu erda: Xym - xodimlarning yillik o’rtacha miqdori (kishi hisobida). 
Asosiy fondlardan foydalanishni ifodalaydigan ko’rsatkichlardan
 
yana biri 
jihozlardan foydalanish ko’rsatkichlaridir. U jihozlardan ekstensiv va intensiv 
foydalanish koeffitsientlarini o’z ichiga oladi: 
a) ekstensiv foydalanish koeffitsienti (Ke). U jihozlarning rejali ish vaqti 
fondida (Tjr) haqiqiy ishlagan vaqti (Tjx) darajasini ko’rsatadi: 
Ke 
= 
Tjx/ Tjr, 

---

b) intensiv foydalanish koeffitsienti (Kin). U jihozlarning minimum mahsulot 
ishlab chiqarishi mumkin bo’lgan miqdoriga (Mch) nisbatan haqiqiy ishlab 
chiqargan mahsulot miqdori (Mx) darajasini ko’rsatadi: 
Kin - Mx/Mm.