|
Uygavazifa:_Mavzuni o’qish, rasm chizish
KO’RDIM_______________”_____20__-YIL
Sana__________________
DARS MAVZUSI IRSIYATNING XROMOSOMA NAZARIYASI
Darsning ta’limiy maqsadi: Mavzuga oid biologic bilimlarni shakllantirish,tayanch tushunchalar va asosiy terminlar mohiyatini tushuntirish
Darsning tarbiyaviy maqsadi: O’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish orqali ularga estetik, ekologik tarbiya berish.
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O’quvchilarda milliy qadriyatlar, vatanga muhabbat tuyg’ularini shakllantirish,ularni mustaqil fikrlashi va darslik bilan mustaqil ishlash ko’nikmasini rivojlantirish.
Kompetentlikni shakllantiruvchi maqsadi:O’quvchilarda umumiy va fanga oid xususiy kompetensiyalarni rivojlantirish.
a) Kommunikativ kompetensiya b) Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi
c) Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi d) Milliy va umummadaniy kompetensiya
e) Matematik savodxonlik fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo’lish kompetensiyasi
f) O’z-o’zini rivojlantirish kompetensiyasi
Fanga oid kompetensiya:
Биологик объектларни таниш, уларда борадиган жараёнлар- ни тушуниш ва изохлаш компетенцияси
Биологик объектларда борадиган жараёнларни кузатиш, таж- рибалар утказиш ва хулоса килиш компетенцияси
Соглом турмуш тарзи ва экологик компетенция
Darsning jihozlari : Plakatlar , kimyoviy moddalardan na’munalar , Plakatlar , kimyoviy moddalardan na’munalar , kimyoviy jihozlar
Darsda qo’llaniladigan metod : Aralash , Interfaol metodlar.
Darsning borishi: Salomlashish Ma’naviyat daqiqasi
Davomatni aniqlash Darsga tayyorgarlik nazorati
O’tilgan mavzularni takrorlash,uyga berilgan vazifani tekshirish
YANGI MAVZU BAYONI:
1906-yilda U. Betson va R. Pennet xushbo‘y hidli no‘xat o‘simliklarini cha tish tirib, chang donasining shakli va gulning rangi keyingi avloddamustaqil holda irsiylanmasligini, duragaylarda ota-ona formalarining belgilari takrorlanishini aniqlashdi. Avlodlarda belgilarning mustaqil holda irsiylanishi
va erkin kombinatsiyalanishi barcha belgilar uchun xos emasligi ma’lum bo‘ldi.
Tomas Morgan va uning shogirdlari mustaqil holda irsiylanmaydigan genlar belgilarining avloddan avlodga o‘tishini o‘rgandilar. Agar G. Mendelo‘z tajribalarini no‘xat o‘simligida o‘tkazgan bo‘lsa, Morgan uchun mevapashshasi drozofi la asosiy obyekt bo‘lib xizmat qildi. Drozofi lalar tajriba
o‘tkazish uchun juda qu lay obyektdir. Chunki ular laboratoriya sha roitida tez
ko‘payadi, xromosomalar soni 8 ga teng.Genlarning mustaqil kombinatsiyalanishi qonuni o‘rganilayotgan genlarnogomologik xromosomalarda joylashsagina o‘rinli bo‘ladi. Genlar soni
xromo somalar sonidan ancha ko‘p bo‘lganligi sababli bitta xromosoma dajuda ko‘p genlar joylashadi va birikkan holda irsiylanadi. Bir xromosomadajoylashgan genlar majmuyi birikish guruhi deyiladi.
Organizmdagi genlarning bi ri kish guruhi shu organizm xromoso malarininggaploid to‘pla mi ga teng bo‘ladi. Jumladan, makkajo‘xorida (Zea mays)xromosomaning gap loid to‘plami va birikish guruhi 10 ga, no‘xatda (Pisumsativum) 7 ga, drozofi la meva pashshasida (Drosophila melanogaster) 4 ga,
odamda (Homo sapiens) 23 ga teng.Bu hodisani yaxshi tushunish maqsadida drozofi lalarda ikki juft belgilar -ning nasldan naslga o‘tishi bilan tanishamiz. Drozofi lalarda ta naning kulrangligini
belgilovchi gen (A) qora rang geni (a) ustidan dominantlik qiladi. Normalqanot geni (B) esa kalta qanotni belgilovchi gen (b) dan ustunlik qiladi.89
Kulrang va normal qanotli pashshalarniqora va kalta qanotli pashshalarbilan chatishtirsak, birinchi avlod birxilliligi yuzaga chiqadi, ya’ni kulranganali, normal qanotli pashshalar hosilbo‘ladi.
F1 da hosil bo‘lgan kulrang tanali,normal qanotli erkak drozofi lalarni qoratanali kalta qanotli urg‘ochi drozofi -lalar bilan o‘zaro chatishtirilsa, Fb daolingan avlodning ½ qismini kulrangtanali, normal qanotli, ½ qismini qoratanali, kalta qanotli individlar tashkiletadi. Bunday birikishga to‘la birikish
deyiladi. (46-rasm).Agar urg‘ochi digeterozigota pash -shani tahliliy duragaylash usulida tekshirsak, avvalgi tajribaga nisbatanboshqacharoq natijani kuzatamiz. Bunda 4 xil variantda belgilarga ega bo‘lganavlod hosil bo‘ladi. Lekin G. Mendel tajribalarida kuzatilgan 1:1:1:1 nisbatdanfarq qilib, ota-onalarinikiga o‘xshagan belgilar ko‘proq (kulrang tanali, uzunqanotli – 41,5%, qora tanali, kalta qanotli – 41,5%), yangi hosil bo‘lganbelgilar esa ancha kam (kulrang tanali, kalta qanotli – 8,5%, qora tanali,normal qanotli – 8,5%) uchraydi. Genlar birikishining bu xili chala birikishdeb ataladi (47-rasm).Genlar chala birikishining sababini tushunish uchun jinsiy hujayralarning
yetilishida kuzatiladigan meyoz jarayonini eslash kerak. Meyoz I ningprofazasida muhim jarayon – krossingover kuzatiladi. Gomologik xromosomalarkonyugatsiyalashib allel genlarning almashinuvi sodir bo‘ladi.Natijada gametalarning bir qismi yangi genlar kombinatsiyasiga egabo‘ladi. Shuning uchun yangi avlodda ota-onalarnikidan farq qiluvchi yan gibelgilar kombinatsiyasi vujud ga keladi. Krossingover natijasida hosil bo‘lgangametalar hamda shu gametalardan hosil bo‘lgan avlod bir xil nom bilankrossoverlar deb ataladi. Krossingoverga uchramagan gametalar ishtirokida
hosil bo‘lgan avlod nokrossoverlar deb ataladi.
1. Birikkan holda irsiylanish hodisasi dastlab kimlar tomonidan aniqlangan?
2. T. Morgan o‘z tajribalarida qaysi obyektdan va nima uchun foydalanganligini
izohlang.
3. To‘liq va qisman birikish deb nimaga aytiladi?
4. Krossingover nima? Uni isbotlovchi tajriba mohiyatini tushuntiring.
5. Krossover organizmlar deganda nimani tushunasiz?
6. Krossingover miqdori qanday hisoblanadi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
