Imlo tamoyillari taraqqiyoti

5-mavzu: O‘ZBEK TILINING ASOSIY IMLO QOIDALARI.

HARFLAR IMLOSI, ASOS VA QO‘SHIMCHALAR IMLOSI
R E J A:

1. O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari.

2. Harflar imlosi.

a) Unlilar imlosi;

b) Undoshlar imlosi;

3. Asos va qo‘shimchalar imlosi.

Tayanch tushunchalar: orfografiya, unli tovushlar, adabiy me’yor, grafika, undoshlar tovushlar, yozma me’yor, asos, qo‘shimcha, tovush o‘zgarishlari.
Harflar imlosi.

Aa-Aa harfi. Kirill va lotin yozuvida bir xil ko‘rinishda. Katta “A” keyingi harfga belbog‘i orqali, kichik “a” esa pastki ilmog‘i orqali tutashtiriladi: A A a a

1) ajratma, arenda, aksioner, aksiya, aksiz kabi so‘zlarda old qator keng unlini ifodalash uchun yoziladi;

2) talab, davlat, savdo, jarayon kabi so‘zlarning oldingi bo‘g‘inida, vaqt, qarz kabi so‘zlarda a aytiladi va yoziladi.

Oo-Oo harfi. Bu harf kirill va lotin yozuvida bir xil ko‘ri-nishga ega. Katta “O” harfi keyingi harfga o‘zining pastki qis-midan, kichik “o” harfi yuqori qismidan tutashtiriladi: O O o o

1) lotin, oligopoliya, moliya, baho, boj, garov, mukofot, mahorat kabi so‘zlarda orqa qator keng unlini ifodalash uchun yoziladi;

2) tonna, dollar, talon, direktor kabi o‘zlashma so‘zlardagi unlini ifodalash uchun yoziladi.

Ii-Ii harfi. Bu harf kirill alifbosida “i” shaklida berilgan. Katta “I” harfi, kichik “i” harfi pastki tugallanish qismidan tutashtiriladi: I I i i

1. ish, inflyasiya, import, ishlab chiqarish, investor, jarima, lizing, bilan, ikki, ixtisos, piramida, qimmat, chegirma, mijoz, ehtiyoj, depozit, ming kabi so‘zlarda old qator tor unlini ifodalash uchun yoziladi;

2. bo‘lim, o‘rin, o‘timli, o‘ttiz kabi oldingi bog‘ininda o‘ unlisi keladigan so‘zlarning keyingi bog‘ininda i aytiladi va yoziladi.
Uu-Uu harfi. Bu harflarning katta va kichik harflarining har ikkalasi ham pastki tutash qismidan tutashtiriladi: U U u u

1) uy-joy, ulgurji, ustav, unumdorlik, Buxoro, sug‘urta, butun, pul, ssuda, usul, aluminiy, yutuq, yubiley, yevrovaluta kabi so‘zlarda orqa qator tor unlini ifodalash uchun yoziladi;

2) tovush, sovurmoq, yovuz, qirg‘ovul kabi so‘zlarning oldingi bo‘g‘ininda o unlisi kelsa, keyingi yopiq bo‘g‘in boshidagi v undoshidan keyin u aytiladi va yoziladi.