“ilmiy tadqiqot metodologiyasi” fanidan slay d ishi

Hozirgi adabiyotlarda tushunish turlari, tiplari va darajalarining har xil tasniflari mavjud. Masalan, G.I.Ruzavin tushunishning uch asosiy turini farqlaydi:

Dialogda til vositasida aloqa qilish jarayonida yuzaga keladigan tushunish.
Tushunish yo tushunmaslik natijasi bu erda suhbatdoshlar o‘z so‘zlariga qanday
ma’no yuklashiga bog‘liq.
Bir tildan boshqa tilga tarjima qilish bilan bog‘liq tushunish. Bu erda o‘zga
tilda ifodalangan ma’noni ona tili so‘zlari va gaplari yordamida ifoda etish va
saqlash nazarda tutiladi.
Matnlarni, badiiy adabiyot va san’at asarlarini, shuningdek odamlarning
turli vaziyatlardagi qilmishlari va harakatlarini talqin qilish bilan bog‘liq tushunish.
Bu erda ma’noni intuitiv tushunishning o‘zi etarli bo‘lmaydi. Bu tushunishning
birinchi darajasi. Tushunishning ikkinchi darajasi tadqiqotning boshqa, xususan:
mantiqiy-metodologik, aksiologik, kulturologik vosita va metodlarini jalb qilishni
taqozo etadi


A)

B)

V)

Tushunish to‘g‘risida so‘z yuritganda, yana ikki muhim jihatga e’tiborni qaratish kerak:

Germenevtik doira tamoyili tushunishning muhim jihati hisoblanadi. U tushunishning siklik xususiyatini aks ettiradi. Mazkur tamoyil tushunish va tushuntirishni bog‘laydi: nimanidir tushunish uchun uni tushuntirish kerak va aksincha. Mazkur o‘zaro aloqa butun bilan qismning doirasi sifatida ifoda etiladi:

butunni tushunish uchun uning alohida qismlarini tushunish kerak, alohida qismlarni
tushunish uchun esa butunning ma’nosi haqida tasavvurga ega bo‘lish lozim.
Masalan, so‘z – gapning qismi, gap – matnning qismi, matn – madaniyat unsuri va sh.k.
Germenevtik doira – «olmaxon g‘ildiragi» emas, zero, unda tafakkur
qismlardan avvalgi butunga emas, balki o‘z qismlarining bilimi bilan boyigan
butunga, ya’ni boshqa butunga qaytadi. Germenevtik doira dialektik xususiyatga
ega: unda to‘liq va chuqur tushunishdan yanada to‘liqroq va chuqurroq tushunishga
tomon harakat sodir bo‘ladi, mazkur harakat jarayonida tushunishning yan ada keng
ufqlari namoyon bo‘ladi.
1
2