253
shakllantiradi. Minoritar investorlar salmog’ini yuqori bo’lishi moliya bozorini
takomillashtirishga va uning jozibadorligini oshirishning sabablaridan bo’lib hisoblanadi.
Buning uchun, o
ptimal portfel shakllantirish bo’yicha ko’nikmaning mavjudligi
muhimdir. Optimal
portfel shakllantirish -
bu qo’yilgan maqsadlar uchun eng maqbul aktiv
taqsimotini topishga yordam beradigan vositadir. Bir tomondan, investor o'z qo'ygan
sarmoyasidan maksimal darajada daromad olishni istasa, ikkinchi tomondan, fond bozorida
kompaniyalarning ishonchsizligi, bankrotlik, ba'zi iqtisodiy inqirozlar kabi ma'lum
risklar
mavjud.
Aksiyalardan iborat optimal investitsion portfel shakllantirish 3 bosqichda amalga
oshiriladi:
1.
Aksiyalar o’rtasidagi bog’liqlik (korrelyatsiya) ni aniqlash;
2.
Aksiyalarni portfelga tanlab olish;
3.
Investitsion portfelni shakllantirish.
Birinchi bosqichda, tanlanayotgan alternativ aksiyalar o’rtasida korrelyatsion tahlil
amalga oshiriladi.
Ikkinchi “Aksiyalarni portfelga tanlab olish”
bosqichida, aksiyalar o’rtasida o’zaro
bog’liqlikni aniqlab bo’lgach, agar aksiyalar o’rtasida bog’liqlik yuqori bo’lsa, o’rtacha
daromadligi past bo’lgan aksiyani portfeldan chiqarib tashlash kerak
bo’ladi.
“Aksiyadorlik portfelini shakllantirish” bosqichida tanlangan optimallashtirish mezoni
va investitsiya strategiyasiga muvofiq risk va daromadning optimal nisbatiga erishiladigan
investitsion portfel shakllantiriladi.
Aksiyalar o’rtasidagi bog’li
qlik (korrelyatsiya) ni aniqlash bosqichida tasodifiy
o'zgaruvchilarning bog'liqligini aniqlashning turli usullari mavjud. Bunday usullardan:
Pirsonning chiziqli korrelyatsiya koeffitsienti, Kendall va Spearmanning darajali korrelyatsiya
koeffitsienti, kopula funktsiyalari.
Korrelyatsiya koeffitsientlari omillar o'rtasidagi munosabatlarning darajasini aniqlash
uchun ishlatiladi - aksiyalarning vaqt qatori.
157
.
Pearsonning chiziqli
korrelyatsiya koeffitsienti, agar o'zgaruvchilar o'rtasida chiziqli
bog'liqlik mavjud bo'lsa, ular orasidagi bog'liqlikning yaqinligini baholash kerak bo'lsa
ishlatiladi. Biroq, taqsimot qonuni va o'lchov shkalasi turi haqida aniq ma'lumot bo'lmasa,
Pearsonning chiziqli korrelyatsiya koeffitsientidan foydalanish sezilarli xatolarga olib kelishi
mumkin. Shuning uchun keling, darajali korrelyatsiya koeffitsientlarini batafsil ko'rib
chiqaylik. Spearman koeffitsientini topish uchun X va Y variatsion qatorlar ko'rinishida
keltirilgan xususiyatlar tartiblanadi, ya'ni qatorning har bir elementiga daraja beriladi. Ikkala
belgi ham bir xil yo'nalishda tartiblangan bo'lishi kerak: eng yaxshidan yomonga yoki
aksincha. Agar ketma-ketlikda bir xil qiymatlar mavjud bo'lsa, ularga o'rtacha daraja beriladi.
Hisoblashning qulayligi Spearmanning darajali korrelyatsiya koeffitsientidan foydalanishning
afzalligi hisoblanadi. Kendallning darajali korrelyatsiya koeffitsienti ma'lumotlar
xatosi va
nomuvofiqliklariga nisbatan kam sezgir. Shunday qilib, agar biz Spearman va Kendall
koeffitsientlarini solishtiradigan bo'lsak, unda aksariyat hollarda Kendall koeffitsientidan
foydalanishga afzallik beriladi, chunki u ishonchliroq. Biroq, yuqorida tavsiflangan Spearman
koeffitsientining afzalligi, bu ishda qiymatlarni qo'lda hisoblashning hojati yo'qligi
va ikkala
usulning dasturiy ta'minotini amalga oshirish juda oddiyligi bilan qoplanadi.
Portfeldagi aktsiyalarni tanlash ular o'rtasidagi bog'liqliklarga asoslanadi. Shunday qilib,
oldingi bosqichda “Aksiyalar o'rtasidagi munosabatlarni aniqlash” tegishli qimmatli
qog'ozlarni keyingi tanlash uchun aktsiyalarning munosabatlari aniqlanadi.
Korrelyatsiya matritsasini tahlil qilib, quyidagi xulosalar chiqarishimiz mumkin:
157
Харченко М. А. Корреляционный анализ: учеб. пособие. Издательскополиграфический центр Воронежского
государственного университета, 2008. 30
с.
254
−
Agar ikkita aksiya o'rtasidagi korrelyatsiya koeffitsientining qiymati k+1 ga yaqin
bo'lsa, u holda ular orasidagi bog'liqlik to'g'ridan-to'g'ri bo'ladi. To'g'ridan-to'g'ri yoki
komonoton bog'liqlik bir aksiyaning o'sishi boshqasining ham ko'payishi yoki
kamaymasligi va aksincha ekanligini ko'rsatadi;
−
Agar ikkita aksiya o'rtasidagi korrelyatsiya koeffitsienti qiymati k-1 ga yaqin bo'lsa,
ular orasidagi bog'liqlik teskari bo'ladi. Teskari yoki qarama-qarshi monotonik
munosabat, bir aksiyaning pasayishi boshqa aksiyaning ko'payishi yoki kamaymasligi
bilan birga bo'lishini va aksincha holat kuzatilishini ifodalaydi;
−
Agar ikkita aksiya o'rtasidagi korrelyatsiya koeffitsienti qiymati 0 ga teng bo'lsa, ular
o'rtasida hech qanday bog'liqlik yo'q va aksiyalar bir-biridan mustaqildir.
Korrelyatsiya koeffitsientining ahamiyatini baholash uchun Styudent t-testi (t-statistika)
qo'llaniladi.
Aksiyalarning maqbul portfelini shakllantirish
muammosini hal qilish uchun
komonotonik munosabatlarga ega bo'lgan aksiyalar juftligi qiziqish uyg'otadi. Portfelda
bunday aksiyalarning ko'pligi riskning oshishiga olib keladi, shuning uchun optimal portfelni
shakllantirish uchun mustaqil aktsiyalar yoki qarama-qarshi monoton munosabatlarga ega
bo'lgan aksiyalar qo'llaniladi.
Portfelni optimallashtirish unga kiritilgan har bir qimmatli qog'ozning shunday
ulushlarini topishdan iborat bo'lib, kerakli cheklovlarni hisobga olgan holda risk va
daromadning optimal nisbatiga erishiladi.
158
Optimallashtirish mezoni sifatida ko'pincha turli xil risk darajalari qo'llaniladi [3]. Risk
darajasi - bu riskni o'lchash, ya'ni risk darajasi va ahamiyatini
baholash imkonini beruvchi
raqamli xususiyatdir.
159
Do'stlaringiz bilan baham: 
