Ilmiy tadqiqot markazi

 
1-jadval 
Xoʻjalik yurituvchi subyekt faoliyatining asosiy moliyaviy koʻrsatkichlari
142
 
Nomlanishi 
Nazoratdagi koʻrsatkichlar
 
Xoʻjalik yurituvchi subyektning 
mulkiy holatini baholash 
Aylanma va muomaladan 
tashqari mablagʻlar nisbati, tez va qiyin 
aylanadigan mablagʻlar miqdori, darajasi va nisbati
Moliyaviy barqarorlikni 
baholash 
Tez aylanadigan mablagʻlar miqdori, joriy va mutloq likvidli 
mablagʻlar, ularning koeffitsientlari
Ishbilarmonlik faoliyatini 
baholash 
Aylanma kapital miqdori, shaxsiy mablagʻlar bilan ta’minlangan 
mablagʻlar koeffitsienti
Bozor munosabatlari 
samaradorligini baholash 
Toza aktivlar miqdori, toʻlanadigan dividendlar darajasi, 
investitsiyalarning daromadlik darajasi, barcha aktivlar 
rentabelligi 
142
Muallif tomonidan tuzildi 

---

227 
Moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobini quyidagi vositalar yordamida 
baholash mumkin: 
- 
Moliyaviy holatni baholovchi nisbiy koʻrsatkichlar tizimi;
- Moliyaviy oqimlari klassifikatsiyasi; 
- Moliyaviy oqimlari matematik modeli. 
Moliyaviy oqimlarning strategik tahlili iqtisodiy tahlilning quyidagi usullaridan tashkil 
topgan: 
-
mutlaq qiymatlar usuli; 
-
nisbiy qiymatlar usuli; 
-
taqqoslash; 
-
guruhlashtirish; 
-
balansli usuli va boshqalar. 
Xarajatlarni quyidagicha tasniflash mumkin: 
 
 
1-rasm. Xarajatlarning tasniflanishi
143
 
 
Oʻzgaruvchan xarajatlarni shartli ravishda 2 ga ajratish mumkin:
1. Mahsulot tannarxiga kiruvchi: 
- 
Toʻgʻri moddiy xarajatlar (xom ashyo, materiallar);
- 
Toʻgʻri mehnat xarajatlari (ish haqi, ish haqidan ajratmalar);
- 
Ba’zi umumishlab chiqarish xarajatlari (yoqilgʻi
-moylash, elektr energiya). 
2. Davr xarajatlariga kiruvchi: 
- Mahs
ulot realizatsiyasi (tijorat) bilan bogʻliq ba’zi xarajatlar (mahsulotni oʻrash, 
joylash, yuklash); 
- 
ma’muriy
-boshqaruv xarajatlarining ayrimlari. 
Oʻzgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish hajmi oʻzgarishi bilan proporsional 
oʻzgaradigan xarajatlar hisobla
nsa, doimiy xarajatlar ishlab-
chiqarish hajmi oʻzgarishidan 
qat’iy nazar oʻzgarmaydigan xarajatlar hisoblanadi.
Doimiy xarajatlar deganda
, 
ishlab chiqarish hajmiga taʼsir etmaydigan, u oʻzgarganda 
ham miqdorini oʻzgartirmaydigan xarajatlar 
tushuniladi: 
1. Mahsulot tannarxiga kiruvchi: 
- 
ba’zi umum ishlab chiqarish xarajatlari (ijara xarajatlari, hisoblangan eskirish 
summalari, mol-
mulk soligʻi);
2. Davr xarajatlariga kiruvchi: 
- 
mahsulotlar realizatsiyasi bilan bogʻliq ba’zi xarajatlar (rekl
ama xarajatlari va 
boshqalar); 
- 
ma’muriy
-
boshqaruv xarajatlarining koʻpchiligi.
Yarim oʻzgaruvchan xarajatlar bir paytning oʻzida ham oʻzgaruvchan, ham doimiy 
xarajatlar xususiyatiga ega boʻlgan xarajatlar hisoblanadi. 
Xulosa qilib aytganda, belgilangan strategik maqsadga erishish uchun u tomon olib 
boradigan yoʻllarni aniqlash, tahlil qilish, undan oqilona foydalanish, shuningdek samarasini 
oshirish strategik boshqaruv hisobining vazifasi hisoblanadi.
143
Muallif tomonidan tuzildi 
Xarajat turlari 
Oʻzgaruvchan 
xarajatlar 
Doimiy xarajatlar 
Yarim oʻzgaruvchan 
xarajatlar 

---

228