Ilmiy tadqiqot markazi

 
1-
жадвал
 
Тижорат банкларининг
 
кредит ва депозитларининг GAP
 
таҳлили
[4]
Молиявий кўрсаткичлар
 
3 трлн. 
сўмгача
 
3 дан 10 
трлн. 
сўмгача
 
10 дан 
30 трлн. 
сўмгача
 
30 трлн.
 
сўмдан 
юқори
 
Активлар
 
Кредитлар, жами
7 305 
21 754 
81 156 
216 171 
Жисмоний шахсларга ажратилган кредитлар
2 657 
4 616 
28 435 
33 789 
Юридик шахсларга ажратилган кредитлар
4 648 
17 138 
52 721 
182 382 
Мажбуриятлар
 
Депозитлар, жами
7 634 
26 948 
48 526 
73 083 
Аҳоли омонатлари
3 370 
5 353 
11 562 
17 022 
Юридик шахслар депозитлари
4 264 
21 595 
36 964 
56 061 
GAP 
- 329 
- 5194 
32 630 
143 088 
 
- 4,30 
-19,2 
67,2 
195,7 
Чунки тижорат банкларининг асосий даромад манбаи кредит ва депозит 
операциялардан эканлигини маълум. Юқоридаги жадвалда кредит ва депозит 
операцияларини тўрт турдаги молиявий кўрсаткичларга бўлиб таҳлил қиламиз. 3 
трлн. сўмгача бўлган молиявий кўрсаткичда депозитлар улуши юқори, 3 дан 10 трлн. 
сўмгача бўлган молиявий кўрсаткичларда ҳам депозитлар ҳажми юқори эканлигини 
кўришимиз мумкин. Юридик шахсларнинг кредит ва депозитлар салмоғи жисмоний 
шахсларга нисбатан 3 ва 4 баробар кўплигини кўрамиз. 10 дан 30 трлн. сўмгача бўлган 
молиявий кўрсаткичларда эса кредитлар улуши депозитларга нисбатан 2 баробар 
юқорилигини кўриш мумкин. Худди шундай 30 трлн. сўмдан юқори бўлган молиявий 
кўрсаткичларда кредитлар улушида юридик шахсларга берилган кредитлар улуши 
юқори бўлиб, бу жами депозитларга нисбатан 3 баробар кўплигини кўрамиз. 
Ликвидлик риски бўйича тахлил қилсак юқори суммадаги маблағларда кредитлар 
хажми юқори бўлиб депозитлар хажми 10 дан 30 трлн. сўмгача бўлган молиявий 
кўрсаткичларда 67,2 фоизни ташкил қилмоқда. 30 трлн.сўмдан юқори бўлган 
молиявий кўрсаткичларда эса кредитлар депозитлардан 195,7 фоизга кўплгини 

---

225 
кўришмиз мумкин. Бу депозитлар ва кредитлар хажмида баланс йўқлигини ва риск 
асосида кредитлар берилатганидан дарак беради.
Бу эса трансформация риски яъни тижорат банки активларининг муддатини 
жалб қилинган ресурслар муддатидан катта бўлиши натижасида вужудга келади. 
Трансформация риски қисқа тижорат банкларида баланслашмаган ликвидлилик 
муаммосининг келтириб чиқаради. Бугунги кунда мамлакатимиздаги барча тижорат 
банкларида трансформация риски мавжуд. Ушбу муаммоларни ечишда тижорат 
банклари актив ва пассив операцияларни таҳлилига ва муддати, миқдори асосида 
бошқаришлари, инновацион бошқариш усулларини жорий этиш мақсадга мувофиқдир.
Шу
билан бирга ишлаб чиқариш тармоқларини модернизация ва фаол 
диверсификация қилиш 
 
шароитида банклар учун актив ва пассивларни бошқариш 
асосий вазифалардан бири бўлиб қолмоқда. Ҳар қандай банк молиявий бозорнинг 
юқори даражада ривожланиши билан иқтисодий барқарорлик шароитида ҳам маълум 
жиддий қийинчиликларни енгиб ўтишига тўғри келади. Лекин иқтисодиётни 
модернизациялаш
 
шароитида бир қанча ташқи омиллар тижорат банкларнинг 
молиявий аҳволига таъсир кўрсатиб, банк актив ва пассив операцияларини бошқариш 
масаласи биринчи даражага чиқмоқда.
Юқоридагилардан хулоса қилиб шуни айтиш мукинки банк активлари 
муддатлари буйича пассивлари таркибига тўғри келиши лозим. Шу билан бирга банк 
бозор муносабатларининг нобарқарорлиги хатаридан тўла халос бўлмаслиги, банк 
рахбарияти олдида банк операциялари даромадлилигини ликвидлилик чегаралари 
доирасидан чиқмаган ҳолда таъминлаш муаммосини юзага келтиради. Бироқ 
ликвидлилик чегараси, активлар ва пассивлар муддатига қатъий риоя қилган ҳолда 
жойлаштирилиши ҳам банк даромадини максимал даражага кўтаришга айрим 
ҳолларда тўсқинлик қилади. 
Бугунги кунда, банк амалиётининг кўрсатишича, талаб қилиб олингунча 
депозитга қўйилган маблағларнинг бир қисми тарихий характер касб этмокда. Яъни, 
узоқ муддатга талаб қилинмасдан сақланмоқда. Бу эса узоқ муддатли ресурслар, юқори 
даромад келтирувчи активларга жойлаштиришга имкон беради.