Ilmiy maqola va tadqiqotlar

139

---

yiron
xowan
minqon
90
100
1000
Shuning bilan birga kitobimizdan bir betning suratini ham 
o‘quvchilarimizg‘a taqdim qilib,  so‘zni bitiraman17.
0 ‘ZBEK TILI  QOIDALARI  TO‘G‘RUSIDA  BIR TAJRIBA
Bizning til,  adabiyotimizning eng so‘ng kunlari farg‘onali 
Umarxon zamonida  edi.  Til,  adabiyotimiz  Umarxon paytida 
birdan yashnab ko‘tarildi-da,  undan keyin sekin-sekin pasaya 
boshladi. Bora, bora yiqilishning, yo‘qolishning eng og‘ir, eng 
qora daqiqalarini o‘tkazdi. Ozg‘ina paytdan so‘ng Turkistonda 
yetishgan  yarim  shoirlar,  yarim  yozg‘uchilami  esa  eski 
adabiyotimizning so‘ng so‘lishlari deb ko‘rsatmak yanglish bir 
ish bo‘lmaydir. Bulaming qalamlari uchidan to‘kulgan jumlalar 
buzuq,  so‘zlar siniq,  fe’llar  qarangliq'  bo‘hb chiqa boshladi.
Melodiy  19  nchi  moichalarning  (asming)  so‘nglarida 
bizda yanglilashmoq  (tajaddud) fikri o‘yg‘andi. Yangi mak- 
tablar  ochmoq,  yangi  kitoblar  yozmoq,  gazetalar,  xatlar 
chiqarmoq istadik:  ochdiq,  yozdiq,  biroq hanuz  — til,  imlo 
masalalariga ochiq belgili bir yo‘1 bera olmag‘an edik. Butun 
turk  dunyosi  uchun  «bir  yalpi  til»  qabul  etmak  xayollari 
bilan  ovora  boidiq.  Tilimizni  shunga  to‘g‘ri  yurg‘uzmoq 
uchun unumsiz tirishdik. Bu xayollaming ishka oshmag‘anin 
bilgandan keyin o‘z tilimizni,  o‘z imlomizni tushuna bosh- 
ladiq. Bu yoida birinchi odimni qo‘qonliq Ashurali Zohiriy 
otdi. Imlo bitik so‘zini yozib chiqardi2.  Undan so‘ngra Tosh- 
kentda «Chig‘atoy gurungi» ochildi. «Gurung» til, imlo ma- 
salalari  bilan  teranroq  mashg‘ul  boidi.  Turkiyah  Shayx 
Vasfiy tomonidan  arabcha, forsi(y)chag‘a ergashib yozilg‘an 
eski  usmonli  Sarf,  Nahv  kitobini  maktablarimizdan  surib 
chiqardi-da,  o‘z tilimizning  qoidalarini kirgizdi.  Turkiston 
o ‘qutuchilarining  ikinchi,  uchinchi  qumltoylarida3  eski 
imlog‘a qarshi keng suvratda kurash ochib o‘z fikrlarini o‘t- 
kazdi.  Eski imlo  o‘mig‘a yangi imloni yetkazmak bilangina 
bogianib qolmadi. Bir yoqdan  o‘lkada lotin harflarini qabul 
etmakni  yoqlovchilar tayyorladi.  Til,  imlo  fikrlarining  teg-