Ilmiy izlanish asoslari

3. Ilmiy axborotlar qayta ishlovi

Ma’lumotlar yig‘ilgan va bir sistemaga keltirilgan ilmiy axborotlarni qayta ishlovida tahlil etiladi. Tahlil etishda mavzu bo‘yicha to‘la yoritish, uning maqsadi, vazifasini aniqlash va kelgusi izlanishlar uchun asos yaratishdir.

Ilmiy axborotlarni qayta ishlovida izlanuvchidan qo‘yidagi shartlarga amal qilishlari taklif etiladi: ishning maqsadini aniq aniqlash, olingan yangi axborotlardan ilhomlanish, izlanishda diqqat va fikrni bir yerga to‘plash; mustaqil mehnatni tashkillashtirish; adabiyotlarni o‘rganishda qat’iyat va muntazamlikga rioya etish; aqliy mehnat samaradorligini turli yo‘llar bilan oshirib borish; qat’iy ish tartibini o‘rnatish; zamonaviy tahlik, uslub va texnikasini qo‘llab borish hisoblanadi.

Ilmiy izlanish axborotlarini uchratish va tahlil etishda annotatsiyalar, qisqacha ko‘chirma, konspekt yozuvlarini keng qo‘llash muhim hisoblanadi.

Ishlanayotgan informatsiyalarni saqlashda zamonaviy kompyuter vositalarini, ularni ko‘rsatgichlar bankida yig‘a bilish va kerak bo‘lganda ishlata bilish kerak.

Qayta ishlanayotgan axborotlarni tahlil qilish, bu o‘ta muhim, ilmiy izlanishning bosqichlaridan biri hisoblanib, unda barcha axborotlar bo‘yicha bir butun mantiqiy bir fikrga kelish talab etiladi. Qilingan bu fikrlar kelgusida bajariladigan ishlarining taqdirini, samaradorligini ifodalaydi. Shuning uchun, bunda shoshma-shosharlikga, tavakkalchilikga, noaniqlikga yo‘l qo‘ymay, iloji boricha ko‘proq axborotlarni yig‘ish va ko‘rib chiqish talab etiladi.

Tahlil jarayonida axborot manbalarini ikki xil: xronologik tartibda va mavzu bo‘yicha sistemalashtirish mumkin.

Xronologik tartibda sistemalashtirishda barcha axborotlar o‘zining tarixi, ya’ni kelib chiqish vaqti tartib bo‘yicha ilmiy bosqichga ko‘ra sistemalashtiriladi. Bu bosqichlar o‘z sifatining har bir bosqichida o‘zgarishi bilan farq qilib boradi. Har bir bosqichda albatta analitik tanqid tahlili olib borilishi kerak.

Mavzu bo‘yicha (mavzuli tahlil) axborotning butun hajmi ishlab chiqilayotgan mavzu masalalari bo‘yicha oddiy yoki murakkab sistemalar bo‘lishi mumkin. Umuman bunda oddiylikdan murakkablikka yo‘nalish uslubi keng qo‘llaniladi.

Qayta ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan ilmiy axborotlar tahlilida qo‘yidagilar talab qilinadi:

• 
  har bir mavzuning dolzarbligi va yangiligi;
  
• 
  mavzu bo‘yicha nazariy va eksperimentlar tadqiqotlar sohasidagi so‘nggi yutuqlar;
  
• 
  ilmiy izlanish maqsadi va vazifasining aniqligi;
  
• 
  mavzu bo‘yicha ishlab chiqarish tavsiyalari;
  
• 
  ilmiy ishlanmalarning texnikaviy, iqtisodiy va ekologik maqsadga muvofiqligi.