|
2.4 -mavzu Psixologik tadqiqotlar natijalarini talqin qilish va taqdim etish. / 2 lek. /
Savollar:
1. Psixologik tadqiqot ma'lumotlarini qayta ishlash.
Bo'lishi mumkin bo'lgan talablar. da qabul qilinganlarga taqdim etiladi
SU tadqiqotining gipotezasi quyidagicha bo'lishi mumkin.
- maqsadga muvofiqlik, hal qilinayotgan muammoni tavsiflovchi barcha faktlarga tushuntirish berish;
- dolzarblik (ing. muvofiq - tegishli, tegishli), ya'ni. dalillarga asoslanib va uni ilmda ham, amalda ham e'tirof etishning maqbulligini ta'minlash. Agar gipotezada faktlardan foydalanilmasa, u holda u ahamiyatsiz deb ataladi;
- tadqiqot natijalarini bashorat qilishni ta'minlaydigan prognozlik;
gipotezani empirik tarzda kuzatishlar yoki tajribalar asosida sinab ko'rishning asosiy imkoniyatini beradigan tekshirish mumkinligi. Bu uning rad etilishini (soxtalashtirish) yoki tasdiqlashni (tekshirilishi) ta'minlashi kerak. Biroq, barcha gipotezalarni sinab ko'rish mumkin, deb bahslashib bo'lmaydi. Bunga quyidagilar kiradi: birinchidan, nomukammallik tufayli hozirgi vaqtda tekshirib bo'lmaydiganlar texnik vositalar hali ochilmagan qonunlar va qonuniyatlar va boshqalar; ikkinchidan, faktlar asosida tubdan tasdiqlanmaydigan farazlar; uchinchidan, abstrakt tadqiqot ob'ektlari bilan bog'liq va empirik tasdiqlashga imkon bermaydigan universal matematik gipotezalar;
gipotezaning barcha tarkibiy qismlarining mantiqiy izchilligi bilan erishilgan izchillik;
- muvofiqlik, taklif qilingan taxminlarning mavjud ilmiy nazariy va amaliy bilimlar bilan bog'liqligini ta'minlash. Agar mavjud bilimlar bilan ilgari surilgan gipotezaning mos kelmasligi va qarama -qarshiligi mavjud bo'lsa, ko'rib chiqilayotgan gipoteza va oldingi bilimlarga asoslangan qonunlar va faktlarni tekshirish kerak;
- potentsial, shu jumladan, xulosalar va oqibatlarning natijasi miqdori va sifati, ularning kuchi va tizimli boshqaruvning rivojlanishiga ta'siri haqidagi gipotezadan foydalanish imkoniyati;
- xulosalar va oqibatlarni olish uchun gipotezadagi izchillik va boshlang'ich binolarning kichik soniga asoslangan soddaligi; va juda ko'p faktlar bo'yicha u tushuntiradi. Bunday holda, gipoteza bir vaqtning o'zida umumiy xarakterga ega bo'lishi mumkin. Gipotezaning soddaligi, albatta, uni tasdiqlash uchun murakkab matematik apparatdan foydalanishni istisno eta olmaydi.
Yuqoridagi talablarga javob berish, qabul qilingan ilmiy farazni an'anaviy taxminlardan farq qiladi. Bu farazlarni tasdiqlash yoki rad etish bilan bog'liq nisbatan ko'p savollarni tug'diradi. Biroq, u yoki bu narsaning eng muhim mezoni, ya'ni. gipotezaning haqiqati, oxir -oqibat, uning empirik tekshirilishi. Bu erda ularni tekshirishning qiyinchiliklari paydo bo'ladi.
Ko'rinib turibdiki, gipotezani tasdiqlash va rad etish o'rtasida, aslida, mutlaqo teskarisi bor. Ammo, agar tasdiqlash ma'nosi, qoida tariqasida, nisbatan vaqtinchalik bo'lsa, u holda rad etish yakuniy hisoblanadi. Bundan tashqari, gipotezaning faqat bitta natijasining yolg'onligini deduktiv asoslashni rad etish kifoya, va ba'zi gaplarning isboti asosida uning haqiqatini tasdiqlash noto'g'ri. Ikkinchi holda, xulosa induktiv usul yordamida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, o'zaro bog'liq bayonotlarni va ularning har birining to'g'riligini alohida ko'rib chiqishda, ko'p holatlarda butun gipoteza yoki u bilan bog'liq bo'lgan bir qancha gipotezalar haqiqatdir, degan xulosaga kelish mumkin emas, chunki gipotezada so'zlar o'zaro ta'sirlashganda sinergetik xususiyatlar paydo bo'lishi mumkin. . Shuning uchun, gipotezalarning to'g'riligini tasdiqlashda, shu jumladan sinov paytida, tizimli yondashuvdan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Gipotezani ishlab chiqish
Gipotezalarni shakllantirish - bu murakkab va ozgina rasmiylashtirilgan tadqiqot jarayonlaridan biridir. Shunga qaramay, butun tadqiqot kontekstida gipotezalarning shakllanishi va rivojlanishining butun jarayonini bir necha bosqichlarga bo'lish mumkin, ular ko'p hollarda o'z ichiga olishi kerak:
- tayyorgarlik bosqichi: ma'lumot to'plash va muammoni aniqlash; aniq bir tadqiqot ob'ekti va predmetini aniqlash; tadqiqotning maqsad va vazifalarini belgilash; faktik materialni to'plash va dastlabki tahlil qilish, uning asosida birlamchi taxminlarni (ishchi gipotezalarni) shakllantirish;
- shakllantiruvchi: mavjud ma'lumotlarni tahlil qilish va muammoning sabablarini, uning mazmuni va xususiyatlarini aniqlash; muammoga ta'sir etuvchi omillarni va ularning aloqalarini aniqlash; tuzilgan taxminlarning oqibatlarini aniqlash va ularning asosida kutilgan natijalarni aniqlash; gipotetik taxminlar asosida aniqlikni baholash uchun zarur bo'lgan faktlar va ma'lumotlarni yig'ish; muammolarni hal qilish shartlari, usullari va usullarini aniqlash; dastlabki gipotezalarni shakllantirish.
Kelgusida tadqiqot metodologiyasida ko'zda tutilgan barcha bosqichlar va ishlar amalga oshiriladi, jumladan: tajribalarni rejalashtirish, tashkil qilish va o'tkazish, olingan natijalarni tahlil qilish va umumlashtirish; amalda kutilgan natijalarning to'g'riligi va ishonchliligini tekshirish va bunday tekshirish natijalariga asoslangan gipotezalarni takomillashtirish. Agar gipotezalar haqiqiy natijalarga mos kelmasa, ular kerak bo'lganda qayta ko'rib chiqilishi va tuzatilishi kerak.
Gipotezalarni tuzishda buning uchun mumkin bo'lgan usullardan to'g'ri foydalanish juda muhimdir. Shuni ta'kidlash kerakki, mantiqiy usullar eksperimental fanlarda (masalan, fizikada va hokazo) ilmiy haqiqatni izlashga unchalik mos emas, lekin ularni ijtimoiy-iqtisodiy SU uchun kam baholab bo'lmaydi. Ular, ayniqsa, farazlarni ishlab chiqish uchun deduktiv-induktiv qoidalar bilan birgalikda, shuningdek, axborotni mavhumlashtirish bilan birgalikda samarali bo'ladi. Abstraktsiya oddiy va real taxminlarni bajarishni qiyinlashtiradigan va natijada ishonchli gipotezani shakllantirishga olib keladigan keraksiz ma'lumotni chiqarib tashlashga imkon beradi.
Gipotezani shakllantirishda turli usullardan foydalanish natijalari ko'p jihatdan nafaqat mavjud ma'lumotlarning mavjudligiga, balki umumiy bilim darajasiga, tadqiqotchining o'rganilayotgan muammoga, tajriba va sezgi ichiga chuqur kirib borishiga ham bog'liq. Agar gipoteza bir qator testlardan o'tmagan bo'lsa, u rad etilgan yoki to'liq rad etilgan.
Agar tasdiqlansa, bunday gipoteza ba'zi hollarda nazariya maqomiga ega bo'lishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, umumiy holatda nazariyani (yunoncha - kuzatish, ko'rib chiqish, tadqiq qilish) ta'limot sifatida tushunish mumkin, bu ma'lum bir fanni tashkil etuvchi fundamental ilmiy tushunchalar, g'oyalar va uslubiy qoidalar, mavjud tajriba va amaliyotni umumlashtirish. uning rivojlanish qonuniyatlari va qonuniyatlarini ob'ektiv aks ettiruvchi bilimlar tarmog'i. Shu bilan birga, nazariya voqelikning ayrim hodisalarini yaxlit idrok etish imkonini beradigan ilmiy bilimlarni tizimlashtirish va tashkil etishning rivojlangan shakli sifatida ham qaraladi. Shubhasiz, nazariyaning eng muhim asosiy tarkibiy qismlari - bu asl tushunchalar, g'oyalar, qonunlar, naqshlar va idealizatsiya qilingan yoki mavhum ob'ektlar. O'z mantig'iga ega bo'lgan nazariya, ilgari mavjud bo'lgan bayonotlar asosida yangi bayonotlarni asoslash imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
