Ilmiy gipotezaga qanday talablar qo'yiladi. Ilmiy farazlarga qo'yiladigan talablar. Ilmiy gipoteza tushunchasi

Ilmiy gipotezaga qanday talablar qo'yiladi. Ilmiy farazlarga qo'yiladigan talablar. Ilmiy gipoteza tushunchasi
26.05.2021
Ilm va soxta ilmni farqlash muammosi juda murakkab. Hozirgi vaqtda ko'plab soxta ilmiy tushunchalar mavjud, ularning ba'zilari o'zlarini ilmiy deb ko'rsatishga harakat qiladilar. Ayniqsa, ilmiy nazariyalardan, olimlarning o'zlari yaratgan, yo aldanish yoki ataylab soxtalashtirishni ajratish qiyin. Ilmiy kontseptsiyani psevdoslimiydan paydo bo'lgan paytda farqlashga imkon beradigan ma'lum bir qoida talab qilinadi. Biroq, aniq rasmiy mezonni topishga bo'lgan barcha urinishlar hozircha muvaffaqiyatsiz tugadi. Gipotezalarning ilmiy mohiyatini ishonchli aniqlashga imkon beradigan hech qanday qoida yo'q.
Post-pozitivist faylasuflar K. Popper va T. Kun ilmiy g'oyalar vaqt o'tishi bilan o'zgarib borishini ko'rsatdilar. Bir paytlar ilmiy deb tan olingan nazariyalar keyinchalik ilmiy bo'lmagan deb rad etilishi mumkin edi. Aksincha, dastlab ilmiy jamoatchilik tomonidan tan olinmagan, juda dadil bo'lgan gipoteza eksperimental tarzda tasdiqlanganidan keyin ilmiy deb tasniflanishi mumkin edi. Ilmiy deb hisoblangan nazariyalar to'plami har xil davrlarda turlicha bo'lgan. Shuning uchun, bizimcha, bunday o'zgaruvchan ob'ekt uchun aniq mezon tuzish deyarli mumkin emas.
Vittgenshteyn tushunarsiz chegaralar bilan tushunchalarni tavsiflash uchun oilaviy o'xshashliklardan foydalanishni taklif qildi. Wittgenstein "Falsafiy tadqiqotlar" asarida til o'yinlari haqida yozadi va hamma o'yinlarga xos bo'lgan bunday xususiyat yo'qligini ta'kidlaydi. "Biz o'xshashliklarning bir -biriga o'xshash va murakkabligini, katta va kichik o'xshashliklarni ko'ramiz." Noqulay chegaralari bo'lgan kontseptsiya mezonini qanday tuzish kerak?
Keling, kontseptsiya aniq ta'riflangan deb hisoblansa, mezon qanday tuzilganligini ko'rib chiqaylik. (Bunday tushunchalarga misol - matematik tushunchalar.) Standart mezon quyidagicha tuzilgan:
"Ob'ekt x x xususiyatiga ega, agar x x1, x2, ..., xn moslamalari bilan B1 munosabatlarida bo'lsa; B2 munosabatlarida y1, y2, ..., ym va boshqalar."
Rasmiy ravishda, bu mezon yozilishi mumkin:
A (x) Û B1 (x; x1, x2, .. xn) Ù B1 (x; y1, y2, .. ym) Ù B1 (x; z1, z2, .. zl).
bu erda x - aniqlanayotgan ob'ektning nomi;
xi, yi, ..., zi - ba'zi ob'ektlarning nomlari;
A - yagona predikat;
B1, B2,…, Bk - x predmetining ob'ektlar bilan aloqasini ko'rsatadigan ba'zi predikatlar.
Agar kontseptsiyaning aniq chegaralari bo'lmasa, biz x -ning majburiylik bilan sanab o'tilgan munosabatlarga ega bo'lishini talab qila olmaymiz. Keyin, noaniq tushunchalar mezonini tuzishda, munosabatlar konjunksiyasi disjunksiya bilan almashtiriladi:

A (x) Û B1 (x; x1, x2, .. xn) Ú B2 (x; y1, y2, .. ym) Ú… Ú Bk (x; z1, z2, .. zl). (1) x A xususiyatga ega bo'lishi uchun hech bo'lmaganda bitta shart bajarilishi zarur, ya'ni kamida B1, B2,…, Bk predikati to'g'ri.

Biroq, bu shart bizning maqsadlarimiz uchun etarlicha qattiq emas. Gap shundaki, ba'zi xossalar soxta ilmiy nazariyaga xos bo'lishi mumkin. Biz taxmin qilamizki, ilmiy gipoteza ilmiy bo'lmaganlarga qaraganda ko'proq ro'yxatga olingan xususiyatlar bilan tavsiflanadi, shuning uchun ish mezonini tuzish uchun pastdan to'g'ri bo'lishi kerak bo'lgan belgilar sonini cheklash kerak.
Biz m bilan belgilaymiz minimal miqdor x ob'ektiga ega bo'lishi kerak bo'lgan xususiyatlar yoki munosabatlar "x A xususiyatiga ega" deyishimiz uchun. P (x) = 1 ekanligini hisobga olsak, agar P (x) to'g'ri bo'lsa va P (x) = 0 bo'lsa, P (x) noto'g'ri bo'lsa, ob'ektning munosabatlar soniga qo'yilgan cheklovni rasman yozamiz. x obyektlari bilan xi joylashishi kerak, yi, ..., zi.
B1 (x; x1, x 2, .. xn) + B2 (x; y1, y2, .. ym) +… + Bk (x; z1, z2, .. zl) ³ m. (2) bu erda 1 funt sterling.
Shunday qilib, (2) shart, etarli bo'lmagan talab qilinadigan xususiyatlarga ega bo'lgan ob'ektlarni tashlashga imkon beradi. Endi "x" A xususiyatga ega "va agar x kamida m xususiyat va munosabatlarga ega bo'lsa.
Aslida, ko'pincha bu xususiyatlar bir -biriga teng emasligi ayon bo'ladi. Ba'zi xususiyatlarning mavjudligi boshqalarga qaraganda muhimroq bo'lishi mumkin. Buni tushuntirish uchun bir misolni ko'rib chiqing.
Ilmiy nazariyalarga qo'yiladigan talablar orasida, xususan, mantiqiy izchillik va empirik tasdiq talablari bor. Agar tekshirilayotgan nazariya tabiatshunoslik bo'lsa, unda empirik tasdiq talabi muhimroqdir. Tabiiy fanlar bo'yicha mantiqiy izchillik talabi unchalik muhim emas. Yangi empirik nazariya, qoida tariqasida, bir paytlar ba'zi hukmron e'tiqodlarga zid keladi. Ammo, agar biz matematik nazariya haqida gapiradigan bo'lsak, unda mantiqiy izchillik talab qilinadi.
Shunday qilib, biz predikatlarimizga og'irliklarni belgilashimiz kerak, bu biz bi ni bildiramiz. Bu og'irliklar ma'lum turdagi ob'ektlar uchun ma'lum bir xususiyatning ahamiyatini aks ettirishga imkon beradi.
b1 * B1 (x; x1, x2, .. xn) + b2 * B2 (x; y1, y2, .. ym) +… + bk * Bk (x; z1, z2, .. zl) ³ m. (2 ")
qaerda bi shunday 0 £ bi< 1; и b1 + b2 +…+ bk = 1.
Shunday qilib, oilaviy o'xshashliklar qoidasiga binoan tuzilgan noaniq tushunchalar mezonining yakuniy shakli rasmiy ravishda (1) va (2 ") formulalar bilan yozilgan.
Noma'lum tushunchalar uchun oilaviy o'xshashlik qoidasi yordamida qurilgan mezondan qanday foydalanish mumkinligini ko'rsatish uchun, uning ilmiy xarakter uchun taklif qilingan gipotezani baholashda qo'llanishini ko'rib chiqaylik. Yangi nazariyalarni ilmiy xarakterga baho berish, ular paydo bo'lgan paytda ayniqsa qiyin. Shuning uchun, bu mezondan qanday foydalanish mumkinligini ko'rsatish uchun, farazning ilmiy mohiyatini aniqlash uchun bu mezon qanday tuzilganini ko'rib chiqaylik.
X o'zgaruvchi ilmiy tasdiqlangan gipotezani bildiradi, agar bitta gipoteza ilmiy bo'lsa, "haqiqiy" qiymatiga ega A (x) yagona predikati. L.B.Bajenov tadqiqotiga asoslanib, ilmiy farazni tavsiflovchi xususiyatlarni sanab o'tamiz. "Gipoteza oddiy taxminlardan bir qancha muhim cheklovlar bilan farq qiladi." Bu cheklovlar quyidagi talablardir:
· Ma'lum faktlarga mos kelishi;
· Yangi gipotezaning o'rnatilgan nazariyalarga muvofiqligi;
· Empirik tekshirish;
· Hodisalarning mumkin bo'lgan eng keng diapazonida qo'llanilishi;
· Gipotezaning bashorat kuchi;
· Oddiylik.
Keling, ushbu talablarni batafsil ko'rib chiqaylik.
Ma'lum faktlarga muvofiqlik talabi, ilmiy gipoteza ma'lum fakt materiallari bilan mos kelishi kerakligini bildiradi. Agar biz Ai tomonidan faktlar bayonini bildirsak, bu shart quyidagicha yoziladi:
x Ù (A1 Ù A2 Ù… Ù An) a B ÙØ B,
bu erda B - tasdiqlovchi jumla. Biroq, bu talab zarur bo'lmasligi mumkin, chunki gipotezaning ta'siri ostida faktlarni talqin qilish qayta ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan holatlar mavjud va natijada faktlar yangi talqin qilinadi.
Masalan, yorug'lik to'lqinli gipotezasini ishlab chiqishda, Fresnel gipotezasi ko'rinadigan aniq haqiqatga zid edi. Agar ekran va nuqta yorug'lik manbai orasiga shaffof disk joylashtirilsa, ekran bo'ylab dumaloq soya qo'yiladi. Fresnel to'lqinlari gipotezasidan kelib chiqadiki, soyaning markazida kichik yorqin nuqta bo'lishi kerak. Yana sinchkovlik bilan o'tkazilgan tajribalar shuni ko'rsatdiki, soyaning markazida haqiqatan ham yorqin nuqta paydo bo'lgan, shuning uchun u tashlangan yangi gipoteza emas, balki ishonchli bo'lib tuyuldi.
Gipotezani ilgari surish uchun belgilangan qonunlar bilan kelishish zarur. Ilmiy gipoteza ilmiy bilimlarni rivojlantirish tizimining bir qismidir, shuning uchun u asosiy qonunlar, nazariyalar va boshqalarga mos kelishi kerak. Agar o'rnatilgan tasavvurlar to'plami T bayonotlar to'plami sifatida belgilansa, x yangi gipotezaning o'rnatilgan tasavvurlarga muvofiqligi talabini quyidagi shaklda yozish mumkin.
x È T a B Ù Ø B,
bu erda B - ba'zi bir bayonot.
Bu talab shart emas, chunki yangi ilgari surilgan gipotezalar ko'pincha ilgari mavjud bo'lgan ilmiy tezislarga zid keladi, bu esa fan taraqqiyotini ta'minlaydi.
Gipotezaning holatini aniqlash uchun natijalarning empirik tekshirilishi talabi juda muhimdir. Gipotezada hodisalarning sabablari (tushuntirish gipotezasi) va hodisalar o'rtasidagi bog'liqliklar (tavsiflovchi gipoteza) haqidagi taxminlar mavjud bo'lib, ularni bevosita tajribadan aniqlab bo'lmaydi. Gipoteza gipotezadan olingan natijalarni faktlar bilan solishtirish orqali tekshiriladi. Tasdiqlanadigan oqibatlarga erishish qobiliyati taxminlardan kuzatiladigan hodisalarga o'tish imkonini beradi. Gipotezani empirik tarzda tekshirish mumkin emas, lekin bilvosita tekshirish imkoniyatini tan olish mumkin.
Biroq, eksperimental texnikaning nomukammalligidan kelib chiqadigan gipotezani sinab ko'rishning iloji yo'qligi va kuzatilmagan oqibatlarni printsipial ravishda olish mumkin bo'lmaganda, tubdan kuzatilmasligini farqlash kerak. Asosan kuzatilmaydigan gipotezalarni ilmiy deb rad etish kerak. Bu talab fanni unga "o'z-o'zidan narsalar" turini ko'rinmas ob'ektlarni kiritishdan himoya qiladi. Kuzatilgan oqibatlarning aniqligi talabini [(x È T) a A] Ù shaklida yozish mumkin, bu erda A - kuzatuv jumlasi. Gipotezani mumkin bo'lgan hodisalarning keng doirasiga qo'llash talabi, gipotezalarning fanga vaqtincha kirishini cheklaydi. Dastlab ma'lum bir hodisani tushuntirish uchun ilgari surilgan gipoteza, ba'zi tuzatishlar bilan, hodisalarning kengroq sinfini tasvirlay olishi kerak. Agar gipoteza faqat ba'zi eksperimental faktlarni tushuntirish uchun ixtiro qilingan bo'lsa va boshqa oqibatlarga olib kelmasa, u holda u maxsus gipoteza xarakteriga ega bo'ladi. Haqiqiy ilmiy gipoteza hodisalarning tor doirasidan tashqarida, yangi hodisalar, munosabatlar va qonunlarni bashorat qilish imkonini beradi. Bu talabni ham bekor qilish mumkin emas, chunki noyob hodisalar haqida farazlar ilgari surilishi mumkin. (Masalan, kometalarning harakatlari haqida.)
Gipotezaning bashorat kuchi uni yangi hodisalar, faktlar va munosabatlarni kashf qilish uchun samarali qiladi.
Gipotezaning soddaligi talabi hodisalarni iloji boricha kamroq sabablar bilan tushuntirishni belgilaydi. Bu talab olimlarning dunyoning birlashgan ob'ektiv tuzilishi mavjudligiga ishonchini aks ettiradi. Oddiylik haqida faqat o'xshash hodisalarni tushuntirish uchun ilgari surilgan farazlarni bir -biri bilan solishtirish mumkin.
Bu mulklar ro'yxati mukammal bo'lmasligi mumkin. Ehtimol, uni yangi talablar bilan to'ldirish kerak, yoki yuqoridagi xususiyatlarning bir qismi ortiqcha bo'lishi mumkin. Oilaviy o'xshashliklar qoidasi asosida qurilgan gipotezaning ilmiy xarakterining yuqoridagi mezonining yo'qligi predikatlar tarkibini o'zgartirish orqali osonlikcha tuzatiladi.
Ehtimol, sinovdan o'tgan ilmiy farazlarning hech biri bir vaqtning o'zida sanab o'tilgan barcha fazilatlarga ega bo'lmasligi mumkin. Bu xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin bo'lgan soxta ilmiy nazariyalar ham bo'lishi mumkin. Shuning uchun, siz mulklar sonining ruxsat etilgan minimal sonini belgilashingiz kerak. Bu raqamni aniqlash uchun kalibrlash talab qilinadi - ilmiy va ilmiy bo'lmagan farazlarning bir qancha misollarini ko'rib chiqish va ikkalasiga ham xos bo'lgan xususiyatlar sonini hisoblash. Shuni yodda tutish kerakki, vaqt o'tishi bilan ilmiy nazariyalarga qo'yiladigan talablarning tarkibi va ahamiyati o'zgarishi mumkin. Bu raqamning ma'nosini aniqlash odatiy holdir va xususan, xarakteristikalarning umumiy soniga bog'liq.
Bu raqam umumiy xususiyatlar soniga qanchalik yaqin bo'lsa, mezon shunchalik qattiq bo'ladi. Og'irliklar bi uchun qiymatlarni belgilash ham konvensiya masalasidir va xususan, aniq dasturga bog'liq. Masalan, agar mezon tarixiy gipotezalarni baholash uchun ishlatilsa, gipotezani mumkin bo'lgan hodisalarning eng keng doirasiga tatbiq etish talabi ahamiyatsiz, chunki tarix fani bitta hodisalar bilan shug'ullanadi, shuning uchun yo'qolgan kichik vaznni mos keladigan koeffitsient bi.
Oilaviy o'xshashlik qoidasiga muvofiq qurilgan mezonning afzalliklari orasida quyidagilarni ko'rsatish mumkin. Bu noaniq tushunchalar holatining holatini yaxshiroq aks ettiradi. Talablar tarkibi va ularning ahamiyati ma'lum bir vaqtda va ma'lum doirada o'zgarganda, mezonni o'zgartirish va qayta qurish qobiliyati.
Bu mezon muammoni noaniq falsafiy fikrlash maydonidan sub'ektiv ravishda mavjud bo'lgan tekshirish maydoniga o'tkazadi. (Mantiqiy tahlil, empirik sinov qobiliyati.)
Mezon bilan ishlash ilmiy jamiyatning mulkning tarkibi masalalarini hal qilishda, ularning ahamiyati darajasini, bajarilishi kerak bo'lgan mulklar sonini aniqlashda faol rolini oladi. Bundan tashqari, bu mezon miqdoriy baholash imkonini beradi.
Mezonning kamchiliklari orasida quyidagilar bor. Mezonni tuzishda konventsiya juda katta rol o'ynaydi, bu spekülasyonlar ehtimolini istisno qilmaydi. Shuning uchun, bir qator misollar bo'yicha mezonni sinab ko'rish kerak. Biroq, bunday tekshirish paytida, har xil vaqtda ilmiy nazariyalarga talablar turlicha bo'lishi mumkinligiga e'tibor qaratish lozim, va zamonaviy gipotezalarga o'xshash talablarga bo'ysunadigan gipotezalar misolida mezonni sinab ko'rish maqsadga muvofiqdir.
Hal qiluvchi rol murakkab guruh bo'lgan ilmiy guruhga yuklangan va shuning uchun sub'ektiv ko'rish natijasida yuzaga keladigan xatolardan himoyalanmagan.
Ilmiy gipotezalar fanning normal rivojlanish jarayonida tabiiy tanlanishdan o'tadi. Agar mutaxassis bo'lmaganlar fanning rivojlanishiga aralashmasa, soxta ilmiy nazariyalarning paydo bo'lishi xavfi paydo bo'lmaydi degan fikr bor. "Agar ishning ilmiy qiymati ma'murning buyrug'i bilan emas, balki katta jamoalarning jamoatchilik fikri bilan aniqlansa, xato ehtimoli minimal bo'ladi". Biroq, ma'muriy tuzilmalar, qoida tariqasida, qo'llab -quvvatlanadigan yoki rad etilgan nazariyaning ilmiy qiymatiga emas, balki siyosiy manfaatlarga asoslanadi. Agar shunday bo'lsa, unda taklif qilingan mezon foydasiz bo'ladi.
Bu mezon muqobil nazariyalarni tanlash mexanizmlari haqida tasavvur bera olmaydi. Bizning tanlovimizni belgilaydigan bizning afzalliklarimiz ko'pincha mantiqsizdir. Biroq, oilaviy o'xshashlik qoidasi yordamida tuzilgan mezon noto'g'ri va ilmiy bo'lmagan nazariyalarni ajratib qo'yishi mumkin.