Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

80 - САВОЛ: 
НАЗАРИЙ ТАДҚИҚОТ ҚАНДАЙ ИЛМИЙ 
ФАОЛИЯТ ЖАРАЁНИДАН ИБОРАТ? 
ЖАВОБ: Назарий тадқиқот – бу ўрганилаётган жараён ва 
ҳодисаларнинг, яъни муаммонинг назарий жиҳатдан ечимини 
топишга бағишланган илмий фаолият жараёни. 
Назарий тадқиқотда тадқиқот манбаини ўрганишнинг 
илмий-назарий асослари қаралади ва илм-фаннинг тадқиқот 

---

70 
манбаига қўлланиладиган тадқиқот усуллари ва воситалари 
ёрдамида олинган янги, яъни ҳали маълум бўлмаган қонуниятлари 
анализ ва синтез қилинади. 
Назарий тадқиқотларнинг мақсади ўрганилаётган манбани, 
уларнинг турли алоқаларини тўлиқроқ, чуқурроқ умумлаштириш, 
ишчи фаразга иложи борича кўпроқ боғланишдан иборатдир. 
Бунда ишчи фараз янада такомиллаштирилади ва текширилаётган 
ахборотлар назариясини ишлаб чиқишга имкон яратилади, яъни 
ўрганилаётган муаммонинг ечимларини топиш тизимини яратиш 
имкони топилади. Буларнинг ичидан энг самарали ечимни топиш 
эса тадқиқотчининг илмий салоҳиятига боғлиқ бўлади. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот ишини олиб боришда уни 
амалга оширишнинг босқичларига амал қилишнинг алгоритмик 
тизимини ишлаб чиқиш керак ва шу асосда маълумотларни 
тўплаб, уларни тадқиқот мақсадига мос тизимлаштириш керак. 
81 - САВОЛ: 
НАТИЖАЛАРНИ СОЛИШТИРИШ ҚАН-
ДАЙ АМАЛГА ОШИРИЛАДИ? 
ЖАВОБ: Натижаларни солиштириш деганда, уларнинг амалий 
фаолият билан мослигини солиштириш, яъни натижанинг тадқиқот 
манбаига нисбатан адекватлигини солиштириш тушунилади. 
Натижаларни солиштириш тадқиқот мақсади, вазифалари ва 
ишчи фаразларини эътиборга олган ҳолда назарий жиҳатдан қўлга 
киритилган ютуқлар (усул, услубият, техника, технология ва ҳ.к.) 
натижасининг амалий тадқиқот натижасига мослиги ўрганилади 
ва шу асосда тадқиқотнинг кейинги босқичини давом эттиришга 
кўрсатма берилади. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот ишининг ҳар бир қадамида 
натижаларни солиштириб бориш керак, акс ҳолда тадқиқот 
жараёнидаги озгина эътиборсизлик, унинг пировардида катта 
(қўпол) хатоликка олиб келиши мумкин.