Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

 

Taraqqiyoti.  Yuqorida  aytilganidek,  timus  boshqa  qon  yaratuvchi  va  immun-himoya 

organlaridan  o’zining  epitelial  to’qimadan  tuzilgan  asosi  (stromasi)  borligi  bilan  ajralib  turadi.  Bu 

to’qimaning bo’lishi timusning taraqqiyotida epitelial  manbaning aktiv ishtirok etishini ko’rsatadi. 

Timusning kurtagi embrionning 4-haftasida yutqin ichak epiteliysining III – IV juft jabra cho`ntaklari 

sohasida paydo bo’ladi. Bu sohada ko’p qavatli epiteliy kurtaklar shaklida mezenximaga botib kiradi. 

Kurtaklarning  distal  qismlari  yo’g’onlashib,  bo’lg’usi  bezning  tana  qismiga  aylanadi,  proksimal 

qismlari  esa  cho’zilib,  chiqaruv  nayiga  o’xshash  nayni  hosil  qiladi.  Demak,  timus  ilk  taraqqiyot 

paytida ekzokrin bezga o’xshab rivojlanar ekan. Ammo chiqaruv nayi tezda yo’qoladi va timus tanasi 

jabra  cho’ntaklaridan  ajraladi.  Uning o’ng  va  chap  kurtaklari  o’zaro  yaqinlashadi  va  bir-biri  bilan 

qo’shiladi. Embrion taraqqiyotining 7-haftasigacha timus faqatgina epitelial kurtakdan iborat bo’ladi. 

8–10-haftalarda bez kurtagiga mezenxima bilan birgalikda qon tomirlari o’sib kiradi. Mezenximadan 

hosil  bo’lgan  biriktiruvchi  to’qima  bezni  bo’laklarga  bo’ladi.  Qon  tomirlar  orqali  bezga  dastlab 

embrionning sariqlik qopchasidan, so’ngra esa jigaridan qonning o’zak hujayralari keladi. Ulardan 

11–12-haftalarda T-limfotsitlarning maxsus retseptorlariga ega bo’lgan limfotsitlar shakllanadi. Shuni 

ta’kidlab o’tish kerakki, timusda joylashgan barcha turdagi limfotsitlar umumiylashtirib  t i m o t s i t 

l  a  r  nomi  bilan  yuritiladi.  Shu  bilan  birga  o’zak  hujayralardan  bez  mikromuhitini  yaratuvchi 

makrofaglar  va  interdigitirlovchi  hujayralar  (IDH)  ham  differensiallashadi.  Timotsitlarning 

ko’payishi  va  bezning  periferik  qismlarida  zich  joylashishi  tufayli  bezda  periferik  po’stloq  va 

markaziy mag’iz zonalari farqlanadi. Timotsitlar va mikromuhit hujayralari paydo bo’lishi bilan birga 

epiteliy  hujayralarida  ham  o’zgarishlar  sodir  bo`ladi.  Ular  yulduzsimon  shaklni  olib,  bir  biri  bilan 

faqat sitoplazmatik o’siqlari yordamida tutashadi. Epitelial hujayralarning o’zaro bog’lashuv joylarida 

desmosomalar paydo bo’ladi. Natijada, epitelial asos mayin to’r shaklini oladi. Shu tufayli timusdagi 

epitelial hujayralarni retikuloepitelial (to’r hosil qiluvchi epiteliy) hujayralar  (REH) deb  yuritiladi. 

Ularning sitoplazmasida asta-sekin timik gormonlar saqlovchi sekretor pufakchalar va tonofibrillalar 

paydo  bo’ladi.  Tonofibrillalar  soni  va  qalinligi  timusning  markaziy  zonasiga  qarab  ortib  boradi. 

Embrion  taraqqiyotining  4-oyiga  kelib  bezning  mag’iz  zonasida  qatlam-qatlam  bo’lib  joylashgan 

epitelial hujayralardan tashkil topgan o’ziga xos tuzilmalar - qatlamli epitelial tanachalar yoki Gassal 

tanachalari hosil bo’ladi. Ularning tarkibiga kiruvchi epiteliy hujayralari sitoplazmasida juda yo’g’on 

tonofibrillalarni va muguzlanish jarayonida hosil bo’ladigan keratin donachalarini uchratish mumkin. 

Timusning  taraqqiyoti  embrion  hayotining  5-oyida  deyarli  yakunlanadi.  Qizil  suyak  ko’migi  hosil 

bo’lgach, u timusga T- limfotsitlarning boshlang’ich hujayralarini yetkazib beruvchi asosiy manba 

hisoblanadi va bu mavqeini butun umr davomida saqlab qoladi.