Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Paylar (tendo).
Paylar pishiq tortmalar bo`lib, mushaklar shu paylar orqali suyakka 
birlashadi. Paylar bir-biriga parallel yotuvchi yo`g`on kollagen tolalardan tashkil topgan. 
Kollagen tolalar orasida elastik to`r yotadi (78-rasm). Ularning orasida asosiy modda joylashadi. 
Biriktiruvchi to`qima hujayralaridan esa tolalar orasida yotuvchi fibrotsitlargina bo`ladi. 
Fibrotsitlar to`rtburchak, uchburchak yoki trapetsiya shakliga ega bo`lib, yon tomondan tayoqcha 
shaklini eslatadi. Bu hujayralarni 
pay hujayralari 
deb ham nomlanadi. 
Payda har bir kollagen tolalar tutami fibrotsitlar bilan chegaralangan. Bu tolalar 
birlamchi tartibli tolalar 
deyiladi. Bu tolalar tashqi tomondan 
endotenoniy 
deb ataluvchi siyrak 
tolali bi|ljtiruvchi to`qimaning yupqa pardasi bilan o`ralgan. Birlamchi tolalar yig`ilib ikkilamchi 
tolalar tutamini hosil qiladi. Ikkilamchi tolalar tutami o`z navbatida uchlamchi tolalar tutamini 
hosil qiladi. Bu tolalar tutami tashqi tomondan 
peritenoniy 
deb ataluvchi siyrak tolali 
biriktiruvchi to`qimadan iborat parda bilan chegaralangandir. Shu pardalarda paylarni 
oziqlantiruvchi tomirlar hamda paylarni innervatsiya qiluvchi nerv tolalari va nerv oxirlari 
joylashadi. 
Fibroz membranalar.
Fibroz membranalar - fastsiyalar, aponevrozlar, diafragmaning 
pay markazlari, ba’zi organlarning kapsulasi, tog`ay ustki pardasi, sklera, tuxumdon va 
urug`donlarning oqlik pardalarini hosil qiladi. 
Aponevrozlar, fassiyalar va diafragmaning pay markazi bir-birining ustida bir necha 
qavat bo`lib yotgan kollagen tolalar tutamlari va ular orasida joylashgan hujayralardan iborat. 
Kollagen tolalar bir-biriga parallel yotadi. Fibroz membranalarda kollagen tolalar tutamidan 
tashqari, elastik tolalardan iborat to`r ham mavjud. Suyak ustki pardasi, sklera, tuxumdonning 
oqlik qavati, bo`g`imlar kapsulasida kollagen tolalar tutami biroz noto`g`ri joylashgan bo`lib 
elastik tolalarning ko`pligi bilan aponevrozlardan farq qiladi. Bu qavatlarda fibrotsitlar burchakli 
yoki duksimondir. 

---

129 
78- rasm. Zich tolali shakllagan biriktiruvchi to`qima. Payning bo`ylama kesimi. 
Gematoksilin- eozin bilan bo`yalgan. 0b. 10, ok. 10. 
1 - kollagen tolalar; 2 - fibrotsitlar. 
Plastinkasimon biriktiruvchi to`qima kapsula bilan o`ralgan nerv oxirlarida uchraydi. U 
kontsentrik joylashgan biriktiruvchi to`qima plastinkalaridan iborat. Plastinkalarning asosiy 
moddasida bo`ylama, ko`ndalang yo`nalishda joylashgan yoki tartibsiz chirmashgan ingichka 
kollagen tolalar joylashgan. Bu tolalardan ba’zi birlari kollagenga ijobiy reaktsiya bermaydi,. 
balki o`zining xususiyatlari bilan retikulin tolalarga yaqinlashadi. 
Plastinkalar ustida o`simtali, yadrosi oval shakldagi fibrotsit hujayralari yotadi. 
Plastinkalar orasida odatda fibroblastlar va o`troq makrofaglar uchraydi.