Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

birlamchi emal’ 
deyiladi. Birlam-chi emal’ organik moddalardan tuzilgan bo’lib, 
so’ng unda ohak-lanish jarayoni ro’y beradi. SHunday qilib, har bir emal’ hosil qiluvchi 
hujayralar emal’ prizmasiga aylanadi. Emalning ke-yingi rivojlanishi jarayoni davomida 
enameloblastlar kichra- 
yib, dentindan uzoqlashadi. Tishning chiqishi bilan enamelo-blastlar reduktciyaga uchraydi va 
emal’ a’zosining hosilasi- kutikula bilan qoplanadi. Emal’ organining tashqi hujayrala-ri esa 
milk epiteliy hujayralari bilan qo’shilib ketadi-da, so’ngra emiriladi. 
TCement hosil bo’lish jarayonida tish qopchasining tish ildizi sohasidagi mezenximada 
tcementoblastlar paydo bo’ladi. TCemen-toblastlarning hujayra oraliq moddasini ishlab 
chiqarishi va bu erda kal’tciy tuzlarining yig’ilishi bilan tcement hosil bo’la-di. Tish 
qopchasining tashqi qismi tish bog’lamlari - periodont-ga aylanadi. 
Odontoblastlar ostidagi mezenxima siyrak tolali shakllan-magan biriktiruvchi to’qimaga 
aylanadi va pul’pani hosil qila-di. Bu biriktiruvchi to’qimada qon tomirlar paydo bo’ladi. SHun-
day qilib, epiteliydan faqat emal’ hosil bo’ladi, dentin, tcs-ment, pul’pa, periodont esa 
mezenximadan rivojlanadi. Emal’ organi esa takomillashayotgan tishlarning shaklini belgilovchi 
tuzilma hisoblanadi. Doimiy tishlarning taraqqiyoti asosan em-briogenezning 4-oyining oxiri va 
5-oyining boshlarida boshla-nadi. Bular ham tish plastinkasi va mezenximadan hosil bo’la-di. 
Dastavval ikkala tish umumiy al’veolada yotadi, ammo bular orasida suyak to’sig’i bo’lib, 6-7 
yoshda osteoklastlar suyak to’siq-larini va sut tishlarning ildizini emiradi. So’ng doimiy tish-lar 
tez rivojlanadi. Tishning chiqishiga mexanik kuchdan tashqa-ri organizmning umumiy holati 

---

321 
ham muhim ahamiyatga zga. 
Bir qator kasalliklarda (tuberkulyoz, raxit, ichketar) tish-ning chiqishi sekinlashadi. Miksedema 
kasalligida tishniig chi-qish muddati va tartibi buziladi. 
TISHNING TUZILISHI 
Tish q a t t i q va yu m sh o q qismlardan tuzilgan. Tishning qattiq qismida emal’, dentin va 
tcement tafovut qilinsa, yumshoq qismi pul’pa va periodontdan iborat. 
Emal’ (enamelum). Emal’ tishning toj qismini qoplab turadi (197-rasm). Emalning qalinligi 
tishning hamma srida bir xil emas. Tish bo’yining chekkasida uning qalinligi 0,01 mm, chaynov 
yuzasida 1,62-3,5 mm. Mineral tuzlarga boyligi va kristallar-ning joylashishi emalning 
qattiqligini ta’minlaydi. Qattiq-ligi jihatidan emal’ kvartc va appatit o’rtasida turadi. Emal-da 
mineral tuzlar miqdori 96%- Anorganik moddalarning ko’p qismini kal’tciy karbonat va kal’tciy 
fosfat tuzlari tashkil qiladi. Qal’tciy ftor birikmasi 4% ga yaqim. Organik moddalar 3,5% bo’lib, 
mukoproteid va oqsillardan tashkil topgan. Emal’ yuzasi yupqa Nasmit pardasi bilan qoplangan. 
Bu parda tishning bo’yin qismida milk epiteliysi bilan tutashib ketadi. Emal’ yo’g’onligi 3-5 
mkm bo’lgan emal’ prizmalaridan (pristma ena-meli) tuzilgan. Emal’ prizmalari cho’ziq, 5-6 
qirralik tuzil-madir. 10-20 ta prizmalar tutamlar hosil qilib yotadi. Har bir 
prizmaking ustki pardasi bo’lib, u qoramtir rangga bo’yaladi va v prizmaning o’ziga nisbatan 
organik moddani ko’proq tutadi. Prizmalar orasida kamroq ohaklangan elimlovchi modda 
bo’ladi. Elektron mikroskopik kuzatishlarga qaraganda emalning organik asosi juda ingichka 
ipsimon to’rdan tuzilgan. Bu organik to’r prizmalarning ichi va oralig’idagi mineral tuzlar ichida 
yotadi. Emal’ prizmalarining yo’nalishi murakkab. Prizmalar dentin va emal’ chegarasida, 
avvalo, dentinga perpendikulyar joylashib, so’ng emalning o’rtalarida spiral yo’nalishga ega 
bo’ladi. Tish-ning bo’ylama kesimida emal’ prizmasining joylashgan ko’nda-lang va 
bo’ylamasiga yo’nalishini ko’rish mumkin. Emalni radial yo’nalishda kesib o’tuvchi qoramtir va 
och yo’llar