Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

LIMFA TUGUNLARI 
Limfa tugunlari (noduli limphatici) periferik qon yaratuvchi va immun-himoya 
a’zolaridan biridir. Garchand har bir tugun unchalik katta bo’lmasa-da, lekin ularning son 
jihatdan ko’pligi qon yaratilishi va immunitet jarayonlarida yuqori o’rinlardan birini egallaydi. 
Ularning umumiy og’irligi taxminan 1,5–2 kg gacha yetishi mumkin. Limfa tugunlari limfa 
tomirlari bo’ylab joylashib quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. Limfa tugunlarida T-va B-limfotsitlarning ko’payishi va ularning antigenga mos 
ravishda ixtisoslanishi kuzatiladi. T- va B-limfotsitlarning o’zaro hamda mikromuhit hujayralari 
bilan muloqotda bo’lishi ma’lum antigenlarga qarshi spetsifik antitelolar ishlab chiqarishga olib 
keladi. 
2. Tugunlar oqib o’tayotgan to’qima suyuqligini yoki limfani barcha yot antigenlardan 
tozalaydi. Tugunning bu vazifasiga o’ziga xos biologic filtr sifatida qarash mumkin. 
3. Tugunlar to’qima suyuqligi uchun o’ziga xos yig’uvchi a’zo yoki depo bo’lib 
hisoblanadi. Shuningdek, limfa tugunlarida qon orqali kelgan monotsitlarning makrofaglarga va 
interdigitirlovchi hujayralarga aylanishi ro’y beradi. 
Taraqqiyoti.
Limfa tugunlari yaxshigina rivojlangan limfa tomirlari yo’llarida paydo 
bo’la boshlaydi. Dastlabki limfa tugunlari homila taraqqiyotining uchinchi oyida paydo bo’ladi. 
Limfa tugunlarini ularning shakllanish xususiyatiga ko’ra 2 gruppaga bo`lish mumkin: 1) 
birinchi gruppa limfa qopchalari asosida taraqqiy qiladi: 2) ikkinchi gruppa periferik limfa 
tomirlari chigallari o’rnida rivojlanadi. Har ikkala holatda ham limfa tugunlarining taraqqiyoti 
bir xilda ko’payuvchi mezenxima hujayralari to’plamlaridan boshlanadi. Limfa tomirlari 
bo’lajak limfa tugunining negizini tashkil etadi. Tugun kurtagining atrofida joylashgan 
mezenxima hujayralaridan tugunni o’rab turuvchi kapsula va uning ichkariga kiruvchi to’sinlari 
hosil bo’ladi. Kurtakning chekkalarida mezenxima hujayralari birlashib qirg’oq sinusini hosil 
qiladi. Qirg’oq sinusidan ichkariga qarab yo’nalgan va o’zaro birlashuvchi oraliq sinuslar hosil 
bo’ladi. Shu vaqtning o’zida tugun kurtagining mezenxima hujayralari retikulyar hujayralarga 
aylanadi. 

---

243 
142- rasm. Limfa tuguni (sxema). 
1 – kapsula; 2 – trabekula; 3 – limfoid 
follikul; 4 – mag’iz tasmalar; 5 – kapsula 
osti sinusi; 6 – oraliq sinus; 7 – markaziy 
sinus; 8 – qon tomirlar.
Retikulyar hujayralar retikulin tolalar bilan birgalikda bo’lg’usi limfa tugunining to’rsimon 
tuzilishiga ega bo’lgan asosini yoki stromasini tashkil etadi. To’rsimon stromaning bo’shliqlari 
to’rtinchi oydan limfotsitlar bilan to’la boshlaydi. B-limfotsitlar dastlab tugunning markazida 
(bo’lg’usi mag’iz moddasida), so’ngra esa chekka qismida (bo’lg’usi po’stloq moddasida) paydo 
bo’ladi. T- limfotsitlar esa po’stloq va mag’iz moddalar orasidagi chegara zonada joylashadi. Bu 
davrga kelib tugun kurtagida mikromuhit yaratuvchi makrofaglar, interdigitirlovchi va dendritli 
hujayralar ham hosil bo’ladi. Embrion taraqqiyotining oltinchi oyiga kelib limfa tugunlari qon 
yaratuvchi va immun-himoya a’zolari sifatida shakllanadi.