Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

 
HUJAYRA QOBIG’I 
 (plazmolemma, sitolemma) 
 
Hujayrani tashqi tarafdan o`rab turuvchi sitoplazma qobig`i
biologik membrananing 
o`zidan iborat bo`lishi mumkin. Lekin, ko`pincha, hujayra murakkab tuzilgan 3 zonadan: tashqi, 
o`rta za ichki zonalardan tashkil topgan hujayra (sitoplazma) qobig`i bilan o`ralgan (6-rasm). 
Sitoplazma qobig`ining t a s h q i z o n a c i glikokaliks deb
nomlanib oqsil va 
karbonsuvlardan hosil bo`lgan. U elektron mikroskop ostida uzluksiz struktura holida ko`rinadi. 
Glikokaliks tashqi qavat bo`lgani uchun hujayraning tashqi muhit bilan aloqasida muhim rol 
o`ynaydi. Glikokaliks zonasining ximiyaviy tarkibi turli hujayralarda farqlanadi. Ba’zi bir 
hujayralarda glikokaliks moddalarni parchalovchi fermentlarga boybo`lsa, boshqa xujayralardagi 
glikokaliksni hosil qiluvchi glikoproteidlar immunologik xususiyatga ega. Bu esa shu zonaning 
immunologik jarayonlarda muhim o`rin tutishini belgilaydi. Ichak epitelial hujayrasining 
(enterotsit) mikrovorsinkalari ustidagi glikokaliks moddalar parchalanishida, so`rilishida muhim 
rol o`ynaydi. U hujayra mikrovorsinkalarini apikal qismining mustahkamligini belgilab, 
ximiyaviy moddalar va ba’zi bir mikroblar ta’siridan enterotsit hujayralarini saqlaydi. 

---

19 
5-6 rasmlar. A. Hujayra membranasining mozaik modeli. B. Hujayra qobig`ining nozik 
tuzilishi (sxema). 
1 – lipid molekulasi; 2 – lipid qavat; 3 – integral oksillar; 4 – periferik oksillar; 5 – 
yarimintegral oksillar; 6 – glikokaliks; 7 – membrana ostidagi qavat; 8 - aktin mikrofila-
mentlari; 9 – mikronaychalar; 10 – oraliq filamentlari; glikoproteid va glikolipidlarni 
uglevod molekulalarni.

---

20 
Urta zonasi hujayra qobig`ining eng muhim va murakkab tuzilgan qismidir. U elementar 
biologik membrana tuzilishiga ega bo`lib, lipoproteiddan tashkil topgan. 
Ichki zona (kortikal qavat) lipoproteid membranaga tegib yotuvchi sitoplazmaning yupqa 
qismidan iborat. Bu yerda organellalar bo`lmay, sitoplazmadan mikrofilamentlar kelib tugaydi. 
Mikrofilamentlar qisqaruvchi oqsillar ushlagani uchun ichki zona hujayra membranasining 
harakatida muhim rol o`ynaydi. Bu harakat psevdopodiyalar hosil qilish va fagotsitoz, pinotsitoz 
protsesslarida botiqlar hosil qilish bilan belgilanadi. 
Elektron mikroskop ostida membrana 6-10 nm qalinlikda bo`lib, uch qavatdan tashkil 
topgan. Har bir qavatning qalinligi taxminan 2,5 nm. Ikki chetki qavati to`qroq, o`rta qavati 
oqish ko`rinadi. 
Sitoplazmatik qobiqning bunday tuzilishi hayvon hujayrasining evolyutsiyasi davrida 
paydo bo`lgan. Hujayra qobig`i modda almashinuvida ishtirok etish bilan barobar hujayra 
harakatini, ularning o`zaro bir-birini tanib olish, informatsiya almashish, bir-biri bilan birlashish, 
spetsifik ta’sirlarni qabul qilish kabi faoliyatlar majmuasini surunkali bajarib turadi.