Ilm ziyo zakovat

Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o‛sishini, 
resurslarning to‛liq bandliligini, inflyasiyaning past sur’atlarini va to‛lov 
balansining 
muvozanatini 
ta’minlash 
nuqtai 
nazaridan 
mamlakat 
iqtisodiyotini bir butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibga 
solishning iqtisodiy mexanizmlarini o‛rganadi. 
Keltirilgan ta’rifdan ko‛rinib turibdiki makroiqtisodiyot predmetida o‛zaro 
bog‛liq uch jihatni ajratib ko‛rsatish mumkin. Bular: 
1)
milliy iqtisodiyot; 
2)
davlat tomonidan iqtisodiy siyosati yuritish va iqtisodiyotni tartibga 
solish; 
3)
jahon xo‛jaligi doirasida milliy iqtisodiyotni boshqa mamlakatlar 
iqtisodiyoti bilan o‛zaro munosabatlari masalasi. 
Makroiqtisodiyotning boshqa iqtisodiy fanlar bilan aloqasi.
Umuman olganda iqtisodiy nazariya singari, makroiqtisodiyot ham 
jamiyatning iqtisodiy tizimi, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosati faoliyati 
mexanizmining ilmiy asosidir. Makroiqtisodiyot u bilan o‛zaro aloqada bo‛lgan 
boshqa iqtisodiy fanlar uchun metodologik asos bo‛lib xizmat qiladi, birinchi 
navbatda milliy iqtisodiyotni prognozlash va rejalashtirish, ijtimoiy-iqtisodiy 
statistika, mintaqaviy iqtisodiyot, pul muomalasi va kredit, moliya va 
boshqalar. Makroiqtisodiyot iqtisodiy munosabatlar nazariyasini va ushbu 
munosabatlar subyektlaridan biri - davlatning xatti-harakatlarini shakllantiradi, 

---

10 
boshqa 
iqtisodiy 
fanlar 
tomonidan 
qo‛llaniladigan 
makroiqtisodiy 
kategoriyalarning mohiyati va mazmunini ochib beradi. Boshqa tomondan, 
makroiqtisodiyotda boshqa fanlarning metodlari va usullarini qo‛llash 
makroiqtisodiy jarayonlarning tarixiy, iqtisodiy, ma’muriy, demografik, 
mintaqaviy va boshqa omillar ta’siridagi xususiyatlarini yanada to‛liq aks 
ettirishga imkon beradi. Shu ma’noda, boshqa iqtisodiy fanlar iqtisodiy 
nazariyaga (va makroiqtisodiyotga) nisbatan ham obyekt, ham funksiya 
bo‛yicha xususiydir. Makroiqtisodiyot prognozlash va rejalashtirish, statistika, 
iqtisodiy tarix, mintaqaviy iqtisodiyot o‛rtasidagi bog‛liqlikni ta’kidlash ayniqsa 
muhimdir. Makroiqtisodiyot va milliy iqtisodiyotni prognoz qilish milliy boylik 
va yalpi mahsulot, mamlakatda milliy daromad, iste’mol va jamg‛arishni 
yaratish va foydalanishni tavsiflovchi toifalar va ko‛rsatkichlarga asoslanadi. 
Makroiqtisodiyot bashorat qilish obyekti va uning mexanizmini aniqlaydi (yalpi 
talab va yalpi taklifning muvozanati, uning omillari orqali), bashorat qilish va 
rejalashtirish metodologiyasi va tamoyillarini shakllantiradi. Milliy iqtisodiyot 
darajasida rejalashtirishda makroiqtisodiy tahlil asosida rivojlanishning oldingi 
bosqichining xususiyatlari va istiqboldagi vazifalari hisobga olinadi, ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo‛nalishlari, maqsad va vazifalari, 
shuningdek o‛sish parametrlari (indikativ rejalashtirish) ta’kidlanadi. O‛tish 
davri iqtisodiyotiga ega bo‛lgan ko‛plab mamlakatlar tomonidan ishlab 
chiqilgan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning uzoq muddatli dasturlari davlatning 
iqtisodiy siyosati va strategiyasini asoslaydigan prognoz-rejalashtirish hujjatlari 
hisoblanadi. Makroiqtisodiyot va statistika (birinchi navbatda ijtimoiy-iqtisodiy 
statistika) nafaqat umumiy va xususiy iqtisodiy fan sifatida, balki iqtisodiy 
hodisalar va jarayonlarning miqdoriy va sifat xususiyatlariga munosabati bilan 
ham farqlanadi. Makroiqtisodiyot iqtisodiy munosabatlarni tashkil etishning 
mohiyati va mazmuni, funksiyalari va tamoyillarini ochib beradi, ya’ni birinchi 
navbatda ularning sifatiy baholarini beradi. Statistika darajalarni miqdoriy 
baholash va iqtisodiy jarayonlar chegaralarini, ularning rivojlanish ko‛lami va 
omillarini aniqlash, tendensiyalar va qonuniyatlarni aniqlash qobiliyatini 
ta’minlaydi. Makroiqtisodiyotda qo‛llaniladigan milliy hisoblar tizimi milliy 
mahsulot va boylikni makroiqtisodiy statistik tahlil qilish obyektini belgilaydi. 
Shu bilan birga, statistik usullar (masalan, indeksli, grafik, jadvalli) 
makroiqtisodiyotda omillar o‛zaro bog‛liqligi xususiyatlarini baholash va 
tasvirlash, iqtisodiy qonunlarning amaldagi hayotida namoyon bo‛lishida keng 
qo‛llaniladi. Makroiqtisodiyot va iqtisodiy tarix, iqtisodiy jarayonlarning 
rivojlanishini tavsiflaganda, xuddi shu usuldan foydalaniladi. Makroiqtisodiyot 
iqtisodiy nazariyaning ajralmas qismidir. Makroiqtisodiyotdagi ushbu tamoyil 
mantiqiy, tizimli usul bilan birlashtirilgan bo‛lib, bu iqtisodiy nazariyaning turli 

---

11 
xil yondashuvlari, maktablari va yo‛nalishlarini, iqtisodiyotning tarixiy 
rivojlanishidagi asosiy tendensiyalarni ajratib ko‛rsatish imkonini beradi, pul-
kredit tizimi va unga tegishli siyosat, daromadlarni farqlash va turmush 
darajasining o‛sishi va boshqalar. Ammo makroiqtisodiyot tarix bilan cheklanib 
qolmaydi. U qonuniyatlarni topishga, milliy iqtisodiyot rivojlanayotgan 
qonuniyatlarni kashf etishga, makroiqtisodiy tartibga solish mexanizmi va 
vositalarini ishlab chiqishga intiladi, tarix (shu jumladan iqtisodiy) iqtisodiy 
rivojlanish voqealari va faktlarini ularning o‛ziga xos o‛ziga xosligi, ishlash 
joyi va vaqti bilan izohlashga harakat qiladi. Makroiqtisodiyot va mintaqaviy 
iqtisodiyot, birinchidan, iqtisodiy hodisalarni qamrab olish darajasi (hajmi) 
bilan farq qiladi: mintaqaviy iqtisodiyot milliy iqtisodiyotning bir qismidir; 
ikkinchidan, mintaqaviy iqtisodiyotning mikro va makroiqtisodiyotni 
birlashtiruvchi, oraliq bo‛g‛ini ekanligi, ma’lum darajada iqtisodiyotning 
boshlang‛ich bo‛g‛iniga xos xususiyatlarga ega. Makroiqtisodiyot va 
mintaqaviy iqtisodiyotning o‛zaro bog‛liqligi iqtisodiyotning nisbatlarini o‛zida 
mujassam etadi.