Inflyatsiyani baholash (o’lchash)
Inflyatsiya oddiy tilda – bahoning o’sishi natijasida pulning qadrsizlanishidir.
Boshqacha aytganda esa, bu, pul birligining qiymatini, uning almashtirish kursini yoki
hisobini (kotirovkasini) tushuntiradigan valentlik
1
miqdorining pasayishi hisoblanadi.
Qarama-qarshi jarayon, inflyatsiyaning antipodi – deflyatsiyadir. Natijada, birinchidan,
(inflyatsiyada) bitta tovar, hizmat va kapitalga to’g’ri keladigan muomaladagi pul soni va
massasining oshishiga, ikkinchidan, (deflyatsiyada) o’sha tovar, hizmat va kapitalga
to’g’ri keladigan pul massasining kamayishiga ega bo’lamiz.
Pul (milliy valyuta)ning kontsentratsiyasi sharoitida inflyatsiya va deflyatsiya bilan
barobar devalvatsiya yoki revalvatsiya sodir bo’lishi mumkin.
Devalvatsiya deganda, milliy valyuta kursining pasayishi (barcha pul birliklari
yoki uning kontsentratsiya qilingan qismi, xalqaro almashtiruv va oborot qo’shilgan
holda), revalvatsiya deganda esa, milliy valyuta kursining oshishi tushuniladi.
Amaliyotda inflyatsiya va uning yo’ldoshlarining turli kombinatsiyalari uchrashi
mumkin: devalvatsiya yoki revalvatsiya sharoitida inflyatsiyaning o’sishi; devalvatsiya
yoki revalvatsiya sharoitida deflyatsiyaning o’sishi; inflyatsiya yoki deflyatsiya
sharoitida devalvatsiya va boshqalar. Bularning har biri har safar amaliy tahlilning
predmeti bo’lishi zarur.
Takror aytish mumkinki, inflyatsiya va uning yo’ldoshlarini bahoning o’sishi deb
ifodalashadi. Lekin inflyatsiya shakli bo’yicha ham, moduli bo’yicha ham, mazmunini
gapirmasa ham bo’ladi, bahoning o’sishiga aynan o’xshash emas, deflyatsiya esa –
pasayishiga xos emas. Shuningdek, devalvatsiya milliy valyutaga nisbatan jahon
baholarining o’sishiga, revalvatsiya esa tushib ketishiga, aynan o’xshash emas.
Yuqoridagi mulohazalar asosida inflyatsiya darajasini,
devalvatsiyani
hisobga
olgan holda hisoblashni taklif etib, uni bir shartli mamlakat misolida hisoblash
texnologiyasiga to’xtalamiz.
Masalan, shartli mamlakatda 2005 va 2007 yillarda devalvatsiya va revalvatsiya
holatlari kuzatildi. Iste’mol indekslari
1
, tegishli ravishda, 120,2 (+20,2 foiz) va 112 (+12
foiz)ga teng. Ushbu mamlakatda inflyatsiya darajasi iste’mol indekslari bilan bir xil
1
Олтин валюталар тизимида (1946 йил бекор қилинди) пул бирлигидаги олтин миқдори.
1
Истеъмол индексларини ҳисоблаш учун ҳар бир мамлакатда статистика юқори органи томонидан
тасдиқланган низом, қоида ва қонун мавжуд. Ўзбекистонда давлат статистика қўмитаси томонидан
21.XI.2004 йида (№16) тасдиқланган “Методические положения по организации наблюдения за
изменением цен (тарифов) на потребительские товары (услуги)” амалда. Россия Федерациясида иккита
(1995 ва 2002 йилда) хужжат қабул қилинган: “Основные положения о порядке наблюдения за
потребительскими ценами и тарифами на товары и платные услуги и определения индекса
потребительских цен”. М.: Госкомстат, 2002г
.
224
tushunilishi munosabati bilan uni o’sha miqdorlarda qayd qilinadi.
Endi inflyatsiya darajasini quyidagi sxema bo’yicha bosqichma-bosqich hisoblab
chiqamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |