Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

8.7. Sug’urta ishining informatsion ta’minoti 
 
Zarar  keltiruvchi  hodisalar  ustidan  statistik  kuzatish  olib  borish  doimiylik 
xarakteriga  ega.  Ma’lumki,  bunday  informatsiyani  yig’ish  bilan  statistik  organlar, 
sug’urta  kompaniyalari  va  sug’urta  nazorati  organlari  shug’ullanishadi.  To’plangan 
ma’lumotlar  asosida  u  yoki  bu  sharoitda  etkaziladigan  zarar  miqdori  bo’yicha 
qonuniyatlarni  aniqlashga  va  o’lchashga  imkon  beruvchi  taqsimot  qatorlari  tuziladi. 
Yo’qotishlar  dinamikasi  baholanadi  hamda  shunday,  ya’ni  talofat  etkazuvchi 
xodisalarning ro’y berishi qonuniyatlari aniqlanadi.  
Sug’urtachi  va  sug’urtalanuvchi  o’rtasidagi  iqtisodiy  va  xuquiy  munosabatlarni 
o’zi mujassamlashtirgan asosiy xujjat bo’lib sug’urta shartnomasi xisoblanadi. Sug’urta 
shartnomasini  tuzish  sug’urta  xodisasining  ro’y  berish  oqibatini  tekislaydi.  Sug’urta 
xodisasi  ro’y  berishi  korxonaning  ishlab  chiqarish  fondini  va  jismoniy  shaxslarning 
yo’qotishlarini  keskin  o’zgarishiga  olib  kelishi  mumkin.  Sug’urta  risklari  bo’yicha 
javobgarlik  xajmini  aniqlash  bilan  bog’liq  hisob-kitoblarni  amalga  oshirish  uchun  zarur 
bo’lgan informatsiya shartnomada bor: sug’urta summasi; to’lanadigan badallar razmeri 

---

 
204 
va vaqti; javobgarlik limiti; shartnomaning amal qilish vaqti, joyi, muddati va boshqalar. 
Shartnomaning  asaoiy  qismi  sug’urtaga  va  sug’urtalanuvchining  majburiyatlariga 
bag’ishlangandir.  Mol-mulk  sug’urtasi  bo’yicha  sug’urtalanuvchining  majburiyatlarida 
sug’urtachiga ma’lum bir summani to’lashi ko’zda tutiladi. Agarda sug’urtalangan mol-
mulkka  sug’urta  shartnomasida  sanab  o’tilgan  sabablarga  binoan  zarar  etsa  yoki  u 
butunlay yo’qotilsa, sug’urtachi jabrlanuvchiga mol-mulkning bir qismini qoplab beradi. 
Ayrim xollarda shartnomaga binoan qoplanadigan summa mol-mulkning to’la qiymatiga 
ham teng bo’lishi mumkin. Sug’urtachining majburiyati faqat pul mablag’lari bilan to’lab 
berish bilan chegaralanmaydi. Sug’urta kompaniyasi talofatni qoplashni boshqa yo’llarini 
ham nazarda tutish mumkin. Bu usul faqat shartnomada ko’rsatilgan bo’lsa qo’llaniladi, 
ya’ni  sug’urtachi  bu  masalani  bir  tomonlama  echish  xuquqiga  ega  emas.  Statistik 
informatsiyaning  muhim  manbai  bo’lib  buxgalteriya,  statistik  va  idoraviy  hisobotlar 
hisoblanadi.  Sug’urta  kompaniyalari  tegishli  muddatlarda  buxgalteriya  hisobotlarini  (1-
shakl  va  boshqalar)  tuzadilar  va  yuqori  tashkilotlarga  hamda  moliya-soliq  organlariga 
taqdim etadilar. Ulardan tashqari idoraviy va statistik hisobotlar ham tuziladi. Eng asosiy 
statistik  hisobot  bo’lib  (1-sug’urta  shakl  –  sug’urta  tashkiloti  faoliyati  to’g’risidagi 
hisobot) hisoblanadi. Ushbu hisobotni sug’urta tashkilotlari – o’z joyidagi tuman, shaxar 
statistika  bo’limiga  10-martdan  kechiktirmay  taqdim  etadilar.  1-sug’urta  (yillik)  shakli 
to’rt  bo’limdan  tashkil  topadi.  Birinchi  bo’limda  sug’urta  tashkilotining  asosiy 
ko’rsatkichlari  (