|
T
q
= T
i
+ T
m
+ T
a
bu erda - T
q
- kapital qo’yilmalar qoplanishining muddati; T
i
- ishga tushirilgan yilda
ob’ektni ishlashining uzunligi (yilning qismlarida). U quyidagi formula bilan aniqlanadi
m/12 (m - ob’ekt ishga tushirilgan yilda ishlagan oylari soni); T
m
- qo’yilmalarni qoplash
muddati davrida ob’ektning ishlaganligini to’la yil sonlari; T
a
- qoplash muddati
tugaydigan yilda ob’ektni ishlash vaqti uzunligi. Buni o’zi quyidagi formula bilan
hisoblanadi:
Ò
È
Ï
Ï
à
í
ê
¥
bu erda:
IH
– investitsiyaning umumiy hajmi;
’
п
- ob’ektni ishga tushirgandan
xarajatlarni qoplash tugallanishi yiligacha bo’lgan davrda jamg’arilgan foydaning
162
summasi. P
k
- qoplash muddati tugaydigan yildagi foyda miqdori. Qoplash muddati
ko’rsatkichi asosida haqiqiy samaradorlik koeffitsienti hisoblanadi.
Ê
Ò
ñàì
1
¢
Bu nisbiy ko’rsatkich bo’lib, kapital qo’yilmalarning haqiqiy o’zlashtirilgan
qismining o’rtacha qanday qismi o’rtacha har yili foyda hisobidan qoplanishini
ko’rsatadi.
Haqiqiy qoplash muddatini hisoblaganda investitsiyalar hajmi (kapital qo’yilmalar) va
foyda doimiy narxlarda ifodalanadi, chunki bunda narxning o’zgarishini ta’siri bartaraf
qilinadi.
Qoplash muddatini hisoblash misoli ma’lumotlari 6.14- jadvalda keltirilgan.
6.14-jadval
Investitsiyani amalga oshirish variantlari
Korxona
lar
Ishga
tushirish
Qurilish va
joriy qilish
Loyihadagi
quvvati
Xissali kapi-tal
qo’yilma-
vaqti
xarajatlari
(mahsulotni
lar, ming so’m
(IX), mln. so’m
yillik ishlab
(Kxis.)
chiq.), ming t. (N)
1
30.03.09y.
6800
100
68,0
2
30.11.09y.
5200
80
65,0
3
28.10.08y.
7400
110
67,3
Yillar bo’yicha doimiy narxlarda ifodalangan foyda 6.15-jadval ma’lumotlarida
xarakterlangan (mln. so’m). Investitsiyalarning koplanish muddatlari:
1 - korxonada
Tk=
03
,
4
2500
6100
6800
3
12
9
yil.
2 - korxonada
Tk=
1
12
2
5200
4000
2000
2 68
,
yil.
3 - korxonada
Tk =
2
12
3
7400
6400
2800
3524
,
yil.
6.15-jadval
Korxonalarda yillar bo’yicha olingan foyda to’g’risidagi ma’lumotlar (doimiy narxlarda,
mln. so’m)
1 - korxona
2 - korxona
3 - korxona
Yil
bir yillik
o’sib
boruvchi
bir yillik o’sib boruvchi bir yillik
o’sib
boruvchi
foyda
yakuniy
foyda
yakuniy
foyda
yakuniy
foyda
foyda
foyda
2008
-
-
-
-
200
200
2009
600
600
500
500
1600
1400
2010
1500
2100
1600
2100
2400
3800
2011
1800
3900
1900
4000
2600
6400
2012
2200
6100
2000
6000
2800
9200
163
2013
2500
8600
2200
8800
3000
12200
Haqiqiy samaradorlik koeffitsientlari korxonalar bo’yicha quyidagicha bo’ladi:
1 - korxona
K
sam
=
03
,
4
1
= 0,248
2 - korxona
K
sam
=
68
,
2
1
=0,373
3 - korxona
K
sam
=
1
3 524
,
=0,284
Aniqlangan ko’rsatkichlar asosida quyidagi xulosaga kelish mumkin: mablag’larni
qo’yishning eng samarador varianti ikkinchi korxonaning qurilishi bo’lib, unda kapital
qo’yilmalarning qoplanishi tezroq amalga oshayapti, xissali kapital mablag’lar esa eng
kam.
Statistikaning
vazifalariga
faqat
alohida
ob’ektlar bo’yicha xarajatlar
samaradorligini xarakterlash kirmay, balki ularning majmui bo’yicha ham bu ishni
amalga oshirish kiradi.
Samaradorlikning bunday umumlashgan xarakteristikasini kapital qo’yilmalarni
qoplashning o’rtacha haqiqiy muddati ko’rsatkichi beradi va u quyidagi formula bo’yicha
hisoblanadi:
Ò
Ò N
N
¢
¢
bu erda: T
q
alohida ob’ekt, korxonaning kapital qo’yilmalarini qoplash muddati; N
- alohida ob’ektning ishlab chiqarish quvvati.
Kapital qo’yilmalarni qoplashning o’rtacha haqiqiy muddatini quyidagi formula
bilan ham aniqlash mumkin:
п
СХ
Т
СХ
СХ
Т
К
К
bu erda: IH - korxonadagi kapital qo’yilmalar.
П
- korxona bo’yicha kapital
qo’yilmalar qoplanishi davridagi o’rtacha yillik foyda.
Birinchi ko’rsatkich o’rtacha arifmetik tortilgan formulasi bilan hisoblangan
bo’lib, u bir turdagi korxonalar guruhi uchun va mahsulotni umumiy hajmi uchun
mo’ljallangan, ikkinchisi esa o’rtacha garmonik tortilgan formulasi bo’yicha topilgan
bo’lib, u ancha keng ob’ektlar bo’yicha va kapital qo’yilmalariniig umumiy hajmiga
mo’ljallangan.
Oldingi misolimizning ma’lumotlari asosida o’rtacha qoplash muddati
ko’rsatkichlari hisobini ko’rsatamiz (6.16-jadval).
Korxonalar
Qoplash muddati
(yil), Tq
Ishlab chiqarish
quvvati (ming t.).
N
Tq
N
1
4.030
100
403.0
2
2.680
80
214.40
164
3
3,524
110
387,64
Jami
290
1005,04
5
,
3
290
04
,
1005
N
N
Т
Т
К
К
yil
6.17-jadval.
O’rtacha qoplash muddatining hisobi (2-usul)
Korxonalar
Kapital
Koplash
IH
qo’yilmalar, mln.
so’m (IH)
muddati,
yil (Tq)
Tq
1
6800
4,03v
1687,3
2
5200
2,680
1940,3
3
7400
3,524
2099,9
Jami
19400
10,234
5727,5
4
,
3
5
,
5727
19400
К
К
Т
ИХ
ИХ
Т
yil
Samaradorlikning qo’shimcha xarakteristikasi sifatida kapital qo’yilmalarni
qoplash tezligi ko’rsatkichini olish mumkin, u ikki variantda hisoblab chiqiladi.
Birinchisi
=
IH/
Tq - bu vaqt birinchi yil ichida qoplanadigan kapital qo’yilmalarining
o’rtacha miqdorini ko’rsatadi, ikkinchisi -
l
=
Tq/
IH - bu kapital qo’yilmalar o’rtacha
bir qiymatli birligini qoplash uchun zarur bo’lgan vaqtni ko’rsatadi. Bu ko’rsatkichni
haqiqiy samaradorlikni omillar bo’yicha indeksli tahlil qilishda ishlatish mumkin.
Agar Tq=
I
x IH, bo’lsa, unda haqiqiy qoplash muddatining mutloq o’zgarishini
har bir omil ta’siri bo’yicha aniqlash mumkin
(I
va IH):
T
uh
=(
IH
1
-
IH
0
)
l
T
1
=
IH
1
(
l
1
-l
0
)
Do'stlaringiz bilan baham: |
