Илм-фан ва таълимнинг ривожланиш истиқболлари тўртинчи конференцияси тўплами 27 июль 2020 йил

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Xartmann U. Ocharovanie nanotexnologii 
2. N. Raximov, R. Rasulov. Nanofizika va nanoelektronika asoslari. 
3. Boren K. Xafmen D. Pogloshenie i rasseyanie sveta mal’mi chastisami 
4. www.nanonewsnet.ru 
5. www.nanonews.com 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
15

---

HAYVONOT OLAMINING XILMA-XILLIGI 
 
Rasulova Zamira Zikrulloyevna 
[e-mail]
Buxoro viloyati, Vobkent tumani, 4-maktab
 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada
 
O’rta Osiyoda yashaydigan hayvonlar va 
ularning hayot tarzi haqida ma’lumotlar berilgan. Bu yerdagi o’simliklarni hayvonot 
olamini yashash tarzi uchun ahamiyati haqida aytib o’tilgan.
 
Kalit so’zlar:
Turkiston, voha, o‘tloq, kolleksiya, cho‘llar, chang.
 
Tabiat bu bizning hayot tarzimizni jonli namoyon etish uchun ko’maklashuvchi, 
undan zavq olishga va quvonib yashashga sabab bo’la oladigan joy deb aytishimiz 
mumkin.
Jozibali Turkiston o‘ziga jalb qiladi. Oq shuvoq hidini biror marta hidlagan, 
qo‘hg‘iroqning 
darang-durung 
ovozi 
bilan 
salmoqli 
qadamlar 
tashlab 
boruvchituyalarda jazirama sahroni biror marta kezib chiqqan, alp zonasining 
musaffo havosini biror marta emgan har bir kimsa Turkistonning abadiy maftuni 
bo‘lib qoladi, uning bepayon kengligi, ajoyib tabiati oldida xayol daryosiga g‘arq 
bo‘lib ketadi , deb yozgan edi mashhur tadqiqotchi D.N.Kashkarov. 
Gullab turgan vohadan boshlab, to alp o‘tloqlari va yovvoyi archazorlarga qadar, 
qaerga ko‘z tashlamang, hamma joyda- go‘yo hayotsiz ko‘ringan jazirama cho‘llarda 
yoki yap-yangi qoyalarda ham hayot qaynaydi. 
Murakkab tuzilgan yuqori hayvonlar bilan bir qatorda, tanasi bittagina 
hujayradan tuzilgan organizmlar ham bor. Ko‘pgina hayvonlar insonga foyda 
keltiradi, ammo ular orasida zararlilari ham yo‘q emas. 
Hayvonlar nima uchun o‘rganiladi, nima uchun ularning tuzilishi va hayotini 
bilish kerak? Bularning hammasini siz hayvonlar to‘g‘risidagi fan- zoologiyani 
o‘rganganda bilib olgansiz. 
Inson juda uzoq vaqtlardan buyon hayvonlardan xilma-xil oziq-ovqat 
mahsulotlari, mo‘yna va yung oladi, mehnatida yordam oladi. Qushlar zararli 
hashorotlarni qiradi. 
Ko‘pgina hasharotlar, masalan: asalari, qora ari guldan-gulga qo‘nib, 
o‘simliklarni chetdan changlaydi va hosilni oshiradi. Zararli hashorotlar ham kam 
emas. Masalan, uy pashshasi va bitlar kasalliklar tarqatadi. Ba’zi hasharotlar 
ekinlarning ildizi, bargi, guli, va mevasi bilan oziqlanib, hosilni kamaytiradi. 
Hayvonlar ko‘p jihatdan o‘simliklarga o‘xshash bo‘ladi. Ular ham o‘simliklar 
kabi oziqlanadi, nafas oladi, ko‘payadi, o‘sadi, rivojlanadi, o‘ladi. 
Shu bilan bir qatorda hayvonlar bilan o‘simliklar orasida katta farq bor. 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
16

---

Hayvonlar tayyor organik moddalar bilan oziqlanadi. 
Barcha hayvonlar o‘zlari yashaydigan sharoitga moslashganlar. Masalan, havo 
muhitida hayot kechiradigan hayvonlarda qanotlari rivojlangan bo‘lsa, suvda hayot 
kechiradigan hayvonlarda tanasining suyra shakli rivojlangan. 
Tabiatda va xalq xo‘jaligida hayvonlar xilma-xil ahamiyatga ega. Ko‘pchilik 
o‘simliklar hayvonlar yordamida changlanadi. Ko‘pgina hayvonlarning go‘shti 
iste’mol qilinadi. Terisi va juni sanoatda xom ashyo sifatida kiyim-kechak 
tayyorlashda ishlatiladi. 
Ba’zi hayvonlar chiriyotgan organizmlar qoldig‘i bilan oziqlanib sanitarlik 
vazifasini ham bajaradi. 
Hayvonot dunyosini o‘rganish qadim zamonlardanoq boshlangan. Eramizdan 
avvalgi IV asrda qadimgi yunon olimi Aristotel hayvonot to‘g‘risida ilmiy asar 
yozgan. Bu asarda afsonaviy fikrlar juda ko‘p bo‘lsa-da, ammo u ko‘p asrlar 
mobaynida, o‘rta asrlarga qadar hayvonlar to‘g‘risida ma’lumot beradigan asosiy 
manba bo‘lib keldi. 
Mashhur rus olimi N.A. Seversov O‘rta Osiyo hayvonlarini birinchi bo‘lib, 
o‘rganuvchilardan birini bo‘ldi. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay, bu yerga boshqa bir 
tabiatshunos A.P.Fedchenko keldi. Ular jazirama cho‘llarda, yurish qiyin bo‘lgan tog‘ 
so‘qmoqlarida haddan tashqari og‘ir sharoitlarda ishlab, hayvonlar hayotini kuzatdilar 
va o‘rgandilar, kolleksiyalar to‘pladilar. Ularning qilgan ishlari keyinchalik 
o‘lkamizda zoologiya fanining taraqqiy etishi uchun asos bo‘lib, qoldi. 
Hozirgi vaqtda O‘rta Osiyo o‘simliklari va hayvonlarini o‘rganish ishi bilan 
O‘rta Osiyo respublikalari fanlar akademiyalarining va universitetlarining olimlari 
shug‘ullanmoqda. Ular qimmatli hayvonlar sonini oshirish va ularni himoya qilish 
ishiga ko‘p e’tibor bermoqdalar.