―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
306 
www.academiascience.uz
ва 17,49 мг-экв/л, Хатирчи шаҳрида 2576 мг/л ва 24,8 мг-экв/л, Нарпай тумани 
Арабхона қишлоғида 2880 мг/л ва 34,0 мг-экв/л ни ташкил қилади. 
Ўрта Зарафшоннинг ғарбий қисмида Хатирчи, Нарпай туманларида грунт 
сувлар минераллашуви ва қаттиқлигининг катталигига асосан иккита сабаб бор: 
биринчиси Оқдарѐ ва Қорадарѐ қўшилгач Хатирчидан ғарбга томон ер юзаси 
қиялиги камаяди ва Зарафшон дарѐси Бухоро воҳаси томон кичик тезликда 
бўрилмалар ҳосил қилиб оқади. Иккинчи сабаби – Зарафшон дарѐсининг чап 
қирғоғига яқин жойлашган Зирабулоқ ва Зиѐвуддин тоғларининг тоғ олди 
текисликларида ер юзига яқин 2-5 метр чуқурликларда гипс қатлами мавжуд. 
Ушбу тоғларнинг яқинидан тоғ олди текислиги бўйлаб ўтказилган Нарпай 
каналидан катта майдондаги ерлар ўзлаштирилиб суғорма ерлар кўпайди. 
Суғорма деҳқончилик ривожлангач тупроқлардаги ва тупроқ остидаги гипс 
аралаш қатламлардаги тузлар ер юзига кўтарилди ва қиялик бўйича дарѐ томон 
кўча бошлади. Ана шу сабабларга боғлиқ холда қудуқ сувларининг шўрлиги 
ошиб кетди. Бу ҳолатни Нарпай туманидаги баъзи қудуқ сувларининг кимѐвий 
таҳлил натижалари яхши кўрсатиб турибди.
Самарқанд вилояти Нарпай туманидаги баъзи қудуқ сувларининг 
кимѐвий кўрсаткичлари (2014 й) 
Жадвал маьлумотларидан кўриниб турибдики барча қудуқ сувлари 
минераллашуви РЕМ дан 2 дан 4,1 баробар, қаттиқлиги 2 дан 6,5 баробар 
ортиқлиги кўриниб турибди. Сувда тузлар миқдорининг катталигига тоғ олди 
текисликларининг суғорма деҳқончилик ўзлаштирилиши сабаб бўлди. Ушбу 
ҳудудда яшаѐтган кекса кишилар маълумотлари бўйича Нарпай канали 
Қудуқ 
рақами 
ва 
чуқурли
ги, м 
Ўлчо
в 
бирли
ги 
pH 
HCO
3
- 
Cl
- 
SO
4
-- 
Ca
++ 
Mg
++ 
Na
+
+K
+ 
Қаттиқ 
қолдиқ 
Қаттиқлиги
1-қудуқ 
3,0 
г/л 
0,317 
0,532 
0,352 
0,224 
0,11 
0,167 
2,000 
мг-
экв/л 
5,20 
14,99 
7,34 
11,2 
9,08 
7,25 
27,60 
2-қудуқ 
28,0 
г/л 
0,342 
0,588 
0,799 
0,432 
0,175 
0,064 
2,727 
мг-
экв/л 
5,60 
16,56 
16,66 
21,6 
14,41 
2,81 
44,0 
3-қудуқ 
30,0 
г/л 
7,8 
0,464 
0,121 
1,679 
0,384 
0,218 
0,203 
4,104 
мг-
экв/л 
7,60 
3,40 
34,97 
19,20 
17,96 
8,81 
37,16 
4-қудуқ 
7,0 
г/л 
7,4 
0,293 
0,213 
0,507 
0,184 
0,077 
0,134 
1,664 
мг-
экв/л 
4,80 
6,00 
10,56 
9,20 
6,32 
5,84 
15,52 

---