―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
305 
www.academiascience.uz
Ўтган асрнинг 50-60-йилларида Зарафшон водийси аҳолиси ичимлик сув 
сифатида асосан грунт сувлардан (оддий қудуқ) ва қисман ер усти оқар 
сувларидан фойдаланган. Кейинчалик ер усти ва грунт сувлар ифлосланиши 
туфайли ер усти сувлари ва грунт сувлардан истеъмол учун фойдаланиш 
ишлари кескин камайди. Илгари ичишга яроқли бўлган қудуқ сувларида тузлар 
миқдори 1000мг/л дан ошди, Зарафшон дарѐсининг Навоий шаҳри яқинларида 
дарѐ сувидаги тузлар миқдори 1300-1500 мг/л га етди. 
Зарафшон водийсида ер усти сувларида сифат ўзгаришларни билиш 
мақсадида Ўрта Зарафшоннинг юқори қисмидан қуйи қисмига қадар оддий 
қудуқ сувларидан 20 га яқин сув намуналари олиниб кимѐвий таҳлил қилинди. 
Кимѐвий таҳлилда сувнинг минераллашуви, қаттиқлиги, асосий анионлар ва 
катионлар миқдори ўрганилди. Суғориладиган ерлар сувларида сув 
минераллашуви ва қаттиқлигидаги ўзгаришларни таққослаш мақсадида баъзи 
булоқ ва артезиан сувларидан ҳам намуналар олинди. Булоқ суви сифатида 
Нурота чашма суви ва Самарқанд шаҳар водопровод сувлари олинди. Нурота 
чашма сувида сув минераллашуви 496 мг/л, сув қаттиқлиги 3,0 мг-экв/л ни 
ташкил қилади. Сув минераллашуви учун рухсат этилган меъѐр (РЕМ) 1000 
мг/л, қаттиқлиги -7,0 мг-экв/л эканлигини инобатга олсак Нурота чашма суви 
юмшоқ ва ўта тоза сувлар қаторига киради. Самарқанд шаҳрига Чўпонота сув 
олувчи иншоатидан келадиган сувнинг минераллашув даражаси 492 мг/л, 
қаттиқлиги 7,0 мг-экв/л ни ташкил қилади. Бу ичимликда ишлатиладиган сув 
ҳам Ўзбекистон давлат стандарти гигиеник талабларига (ЎзДСт 950:2011) 
тўлиқ жавоб беради.
Ана шу сувлар сифати билан Зарафшон водийси воҳалари қудуқларидан 
олинган грунт сувлар сифати таққосланганда Ўрта Зарафшоннинг шарқий 
қисмидан ғарбий қисмига томон сув минераллашуви ҳам, сув қаттиқлиги ҳам 
сезиларли, баъзан катта миқдорда ошиб бориши кўринади. 
Ўрта Зарафшоннинг шарқий қисмида жойлашган Тайлоқ туманида грунт 
сувлар минераллашуви 1000 мг/лга яқин ва Тайлоқ шаҳрида 1044 мг/л, баъзи 
жойларда 1100 мг/л ни ташкил қилади. Сув қаттиқлиги эса барча қудуқ 
сувларида РЕМ дан сезиларли даражада ошган ва Тайлоқ шаҳрида 18,06 мг-
экв/л га етган. Қудуқ сувларида сув қаттиқлигининг ошганлигига сабаб тупроқ 
ва тупроқ тагидаги ѐтқизиқларнинг калций ва магний элементларига бойлиги ва 
уларнинг сув билан тез кўчиб юриши билан боғлиқ. Самарқанд шаҳридан ғарб 
томонга борган сари грунт сувлар минераллашуви ва қаттиқлиги ошиб боради. 
Масалан Оқдарѐ туманининг Даҳбет қўрғонида сув минераллашуви 1096 мг/л 
ва қаттиқлиги 9,78 мг-экв/л, Иштихон тумани Халқобод қишлоғида 1488 мг/л 

---