Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

 
Калит сўзлар: чанг ҳаво, циклон, динамик таҳлил, чанг заррачалари, 
симуляция - янги моделлаштириш,
CFD (computational fluid dynamics- 
ҳисоблаш суюқлиги динамикаси) код, атмосфера, гирдоблар чанг ҳаво 
тезлиги, Рейнольдс Стресс турбулентлик модели-RSTM, тасодифий юриш.
Мамлакатимизнинг барча вилоят ва туманларида жойлашган пахта 
тозалаш заводлари учун энг долзарб муаммо бу атмосферага чиқариладиган 
чанг ҳавони тозалашдир. Пахтага дастлабки ишлов беришда, машиналардан 
чиқадиган чанг ҳавони тозаловчи циклонларнинг янги симуляциясини яъни 

---

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
123 
моделини яратиш, толали чиқиндилари бўлган чангли ҳаво таркибини 
ўрганиш бўйича олиб борилган назарий изланишлар ҳамда чанг ушлагич 
системасида ҳаво ва толали чиқиндиларни ҳаракатини назарий тадқиқоти энг 
сўнги компьютер технологиялар ва дастурлар ёрдамида амалга ошириш 
бугунги давр олимлари олдидаги муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Тадқиқот объекти бўлмиш циклонлар, илгари циклон ички юзаларида 
ўртача тезликда уриладиган ва турли ўлчамдаги чанг ҳаво заррачалар ҳаракат 
қиладиган марказдан қочирма куч ва тортишиш кучи нисбатини таққослаш, 
толали чиқиндилар бўлган чангли ҳаво таркибини ўрганиш бўйича олиб 
борилган изланишлар бўйича назарий тадқиқотлар узоқ йиллар давомида 
тажрибалар орқали амалга оширилар эди. XXI асрга келиб машиналарнинг 
янги моделларини яратиш ва мавжуд техникаларнинг такомиллаштириш 
ҳамда муаммоларини ечиш бир мунча осонлашди.
Пахта тозалаш корхоналарида чангли ҳавони тозалашда асосан 
марказдан қочма чанг ушлагичлардан фойдаланилиб тозаланади. Технологик 
жараёнладан чиқаётган чанг миқдори кўплиги билан бошқа саноатдан ажралиб 
туради, уни жадаллиги муҳим равишда пахтани тури ва навига, технологик 
жараён босқичларига боғлиқ. 
Пахтани қайта ишлаш технологик жараёнини ҳамма босқичларида 
(териш, ташиш, қуритиш-тозалаш, толани ажратиш, линтерлаш, пресслаш) 
мавжуд технологик машиналар ва пневмотранспорт тизимидан чиқаётган 
чангли ҳаво чанг ушлагичларда тозаланади. Дастлабки босқичларда чанг кўп 
бўлади ва уни концентрацияси 1м
3
ҳавода 10 грамм гача бўлиши мумкин. 
Чангнинг асосий хусусияти, чанг ҳавода тарқалган қаттиқ жисмнинг 
кичик бўлаги ҳисобланади [2]. 
Чанг икки турда бўлиши мумкин: органик ва минерал. Пахтадан 
чиқадиган чанг асосан 3 фракцияга бўлинади: 
1.
Ўлчами 3-25 mkm (10
-10
) бўлган минерал чанг; 

---