Ilk uygonish davri goyalari. Reja

2. Abu All ibn Sinoning iqtisodiy g'oyalari

Abu Ali ibn Sino shu narsani chuqur tushunib yetadiki, odamlar o'zaro hamkorlikda bo'lishlari kerak, ya'ni ular iqtisodiy munosabatlarga kirishishlari lozim. Chunki har bir odam alohida holda ishlaganda, u qanchalik kuchli va salohiyatli bo'lmasin, hatto o'z ehtiyojlarini ham qondira oladigan mahsulotni yaratishga qurbi yetmaydi. Shuning uchun odamlar o'zaro iqtisodiy kelishuvga kelishga, ya'ni mehnat taqsimoti asosida faoliyat qilishga intiladilar. Buning iqtisodiy nazariya nuqtayi nazaridan ma'nosi shuki, ishlab chiqarish munosabatlari haqiqatdir, tabiiy zaruratdir, muayyan holatdir.

Ibn Sino odam jamiyatdan tashqarida yashay olmasligini, u jamoat muhitidagina ijtimoiy bog'liq boЈla olishini qayd etgan. Ular o'zaro iqtisodiy hamkorlik orqali o'z hayotlarini ko'radilar, o'zlarining hayotiy ehtiyojlarini qondiradilar. Biroq, odamlarning o'zaro munosabatlari adolat doirasida bo'lmog'i darkor, adolatni esa fanni (haqiqatni) sevadigan davlat o'rnatishi mumkin, holos.

Ibn Sino fikricha, davlat har bir odamning jamiyatdagi o'rnini (ish joyini) aniq belgilab, qanday faoliyat yuritishini tashkil qilib berishi kerak, ayniqsa, davlatda tekinxo'rlar, boshqalar hisobiga kun ko'ruvchilar bo'lishiga aslo yo'l qo'yib bo'lmaydi. Davlat bunday takomilga faqat fanni rivojlantirish orqali erishadi.

Ibn Sino savdo munosabatlarining jamiyat taraqqiyotida katta ro'l o'ynashini ham uqtirgan. U savdo aloqalari shaharlar (mamlakatlar, xalqlar) o'rtasida yo'lga qo'yilishi lozimligini ta'kidlaydi, chunki shundagina ijtimoiy taraqqiyot yuz beradi, odamlar o'rtasida tushunish vujudga keladi. Yuqoridagi qoidalarga xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, ibn Sino ilmiy ijodida iqtisodiy munosabatlar masalasi ham, uning muammolari va ularni takomillashtirishga oid tadqiqotlar ham salmoqli o'rin tutadi.

Abu Ali ibn Sino «Tibbiyot dostoni»da yozadiki, agar hayvonlar tabiat ne'matlariga qanoat qilib yashasalar, odamlarga bu ne'matlar ozlik qiladi, ular oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joyga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishlari lozim. Uning ta'kidlashicha, agar hayvonlar tayyor tabiat ne'matlarini o'zlashtirib olsalar, odamlar o'z mehnatlari bilan o'zlariga ovqat, kiyim- bosh, uy-joy yaratadilar, ular ana shu maqsadda dehqonchilik, hunar- mandchilik, chorvachilik bilan shug'ullanadilar. Shuning uchun alloma odamlarni ijtimoiy foydali mehnatga chorlaydi.

Ibn Sino (980-1037)ning fikricha: «Xayvon tabiat ne’matlariga kanoat kiladi, odamlarga esa tabiat ne’matlari kamlik kiladi, u ovkat, kiyim-kechak va uy-joyga extiyoj sezadi. Xayvon tabiat ne’matlarini uzlashtirib oladi, odam esa uz mexnati bilan uziga ovkat, kiyim, joy yaratadi. Shu maksadda inson dexkonchilik va xunarmandchilik bilan shugullanishi kerak».