Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

2.Бухгалтерликҳисобинингташкилэтилишини
ўрганиш(баёнқилиш)
.
Аудиторкорхонанингмолия-
хўжаликфаолиятинитекширишнибошлашдан
олдинбухгалтерликҳисобиқандайташкилэтилганлигиваюритилаётганлигини
ўрганиши лозим.Бунда у корхонада қўлланилаётган назорат воситаларини
ўрганади ва баҳолайди, улар асосида тахмин қилинаётган аудиторлик
амалларинингмазмуни,миқёсивақилинадиганхаражатларнианиқлайди.
Энгмуҳими,аудиторамалдагибухгалтерликҳисобитизимитекширилаётган
хўжаликюритувчисубъектнингхўжаликфаолиятиниишонарлиаксэттириши
ҳамдатекширилаётганкорхонадагимавжудназоратвоситаларигақайдаражада
таянаолишигаишончҳосилқилишилозим.Шунингдек,ҳисобтизимини,яъни
ҳужжатларайланиш режа-
графигинингтузилишини,бухгалтерияходимларининг
хизмат вазифалари қандай тақсимланаётганлигини кўрсатиши,корхонанинг
асосиймуомалалариниаксэттириш учунқандайсчётларкорреспонденциялари
(
ўзаро боғланишлари)қабул қилинганлиги ва қандай ҳисоб регистрларидан
фойдаланилаётганлигикабимасалаларнибаёнқилишлозим.
Кўпчилик аудиторлар ҳисобни ташкил этиш ва уни юритиш услубиёти
стандарт,марказлаштирилган ҳолда тартибга солишга бўйсундирилган ва
шунингучунунибаёнқилишгаэҳтиёж сезилмайдидеганнотўғрификргаэга.
Уларбундайфикргаасосланибаудитнирежалаштиришнингбуқисмигаетарли
эътибор бермайдилар. Бундай ёндошувга йўл қўйиб бўлмайди, чунки
марказлаштирилгантизимшунгаолибкеладики,ундатурликорхоналарнафақат
ўзхусусиятларини,балкинамунавийсчётларварегистрларномиостидаҳам
хатоларинияширадилар.Масалан,1010-
1090«Материаллар»счётларибўйича
қолдиқларни балансдаҳисоббаҳоларидааксэттириш ҳоллари кўп учрайди.
Ҳисобюритиш сиёсатидаги«ишлабчиқариш захираларинингҳисобиуларнинг
ўртачасотиболишбаҳосибўйичаюритилади»деганёзувостиданафақатўртача
миқдорларни ҳисоб-
китоб қилишнинг хилма-
хил усуллари,балки улардан
тўғридан-
тўғри возкечиш ва материалларни корхона учун энгқулай бўлган
баҳоларда ҳисобдан ўчириш ва шунга ўхшашлар яшириниши мумкин.

---

Бухгалтерияходимларикорхонадаюритиладиганоборотведомостларивашунга
ўхшашларни журнал-
ордерлар деб тушуниб,ҳисоб журнал-
ордер шаклида
юритилишинитасдиқлашлариҳаммумкин.
Бухгалтерликҳисобитизиминибаёнқилиш қуйидагиҳужжатларниўзичига
олиши мумкин:аудитор ахборот олишни режалаштирган асосий ходимлар
фамилиялари кўрсатил-
ган корхона бухгалтериясинингташкилий тузилмаси;
ташкилий тузилмада кўрсатилган ҳар бир ходимнинг вазифалари ва
масъулиятларининг баёни; ҳисоб циклининг муҳим участкалари бўйича
ҳужжатлар айланиш режа-
графиги;ҳисоб цикллари йўналишида намунавий
муомалаларбўйичапроводкаларбаёни;бирмарталикмуомалаларвахатобўлиш
эҳтимоли юқори бўлган муомалалар (
«ўзининг» фирмалари, мавозалари,
комиссияваконсигнацияшартномалари,қўшмафаолиятшартномалари,лизинг)
бўйича счётлар корреспонденциялари баёни;ҳисоб юритиш сиёсатидаги ёки
айрим счётларниюритиш қоидалариданормативданчетгачиқишлар;ҳисобот
маъ-
лумотларинитекширишнингназоратварақаси.Сўнггиҳужжатаудиторнинг
талабибўйичамижозтомонидантузилади.Ундаҳисоботнингбутунлигичаҳам,
қисманҳам текширишгатайёрэканлигимижознингушбутекширишнитехник
жиҳатданқайдаражадатаъминлайолишисўралади.
Аудитор бухгалтерлик ҳисоби ва ҳисоботининг ташкил этилиши ҳамда
ҳолатинитекширишдақуйидагиларданфойдаланади: